Nederlandse burgers maken drones en sturen ze naar Oekraïne. Hoe gevaarlijk is dat?

In dit artikel:

In Nederland zijn sinds de Russische inval van 24 februari 2022 talloze burgers actief betrokken geraakt bij de oorlog in Oekraïne door materieel te verzamelen, te repareren en direct naar het front te sturen. Vrijwilligers en kleine crowdfundingsorganisaties kopen en doneren onder meer drones, auto’s, generatoren, medische spullen en onderdelen die ter plekke door Oekraïense soldaten militair worden ingezet. Het artikel volgt meerdere Nederlanders — onder wie de anonieme Mark uit Amersfoort, ontwerper-docent Bas Könning en schrijver-medeorganisator Tommy Wieringa — en beschrijft hoe particuliere hulpverlening zich ontwikkelde, welke dilemma’s dat oproept en welke risico’s eraan kleven.

Wie en wat
- Mark werkt naast een deeltijdbaan zo’n dertig tot veertig uur per week voor hulpacties: hij repareert accu’s, 3D-print onderdelen (zoals plastic granaathulzen en waarschuwingsbordjes voor mijnen), verpakt drones en antennes en stuurt wekelijks 10–15 dozen richting Oekraïne. Zijn groep Wild Bees produceert onderdelen met 3D-printers; Eyes on Ukraine heeft tot nu toe ruim €1,2 miljoen aan materieel gedoneerd.
- Bas Könning en Farid Bekirov startten vroeg in de oorlog een crowdfunding om DJI-consumenten‑drones te kopen, aanvankelijk bedoeld voor journalisten om oorlogsmisdaden te documenteren. Binnen een week haalden ze genoeg geld voor 188 drones.
- Protect Ukraine (waaronder Tommy Wieringa actief is) haalde ruim €8 miljoen op en leverde onder meer duizenden drones, generatoren en andere goederen.

Wanneer en waar
- Direct na de invasie in februari 2022 begonnen Nederlandse burgers massaal te doneren en materieel te organiseren. Voorraad en distributiepunten werden opgezet in Polen en West-Oekraïne (Lviv), en pakketten reizen via routes langs Berlijn en Warschau naar postpunten in Oekraïne; vaak halen soldaten de zendingen zelf op in steden als Charkiv. Sommige Nederlanders rijden zelf met auto's naar het oosten om voertuigen over te dragen.

Hoe veranderde het gebruik van materieel?
- Drones ontstegen snel hun aanvankelijke journalistieke functie. Wat begon als hulpmiddel om bewijs te verzamelen, bleek ook geschikt voor verkenning en doelopsporing. Later in 2022 werden commerciële drones echter ook bewapend: eenvoudige haakjes en kleine explosieven maakten van consumentendrones artilerie op geringe schaal. Die ontwikkeling zorgde bij sommige hulpverleners voor een morele grens: Könning stopte bijvoorbeeld met het leveren van drones toen hij zag dat ze werden ingezet als dragers van explosieven.

Motivatie en overtuiging
- Veel vrijwilligers noemen beelden uit plaatsen als Boetsja en de wens om iets te doen als drijfveer. Voor velen is de inzet een manier om soldaten te helpen overleven: betere uitrusting, powerbanks voor communicatieapparatuur, infraroodapparatuur en voertuigen vergroten de kansen aan de frontlinie volgens de hulpverleners zelf. De beschikbaarheid van consumententechnologie maakt het mogelijk voor burgers om relatief eenvoudig materieel te organiseren en verschepen — een trend die in het artikel wordt aangeduid als de “democratisering van oorlogsmateriaal”.

Juridische en veiligheidsrisico’s
- Militairrechtelijk geldt dat burgers die actief deelnemen aan vijandelijkheden hun bijzondere bescherming verliezen en daarmee een legitiem militair doelwit kunnen worden. Hoogleraar Marten Zwanenburg waarschuwt dat Nederlanders die materieel naar het front brengen daardoor risico lopen.
- Er zijn concrete veiligheidsincidenten en vermoedens: een chauffeur met drones in zijn bus zou zijn getroffen door een kruisraket terwijl hij sliep; er is ook bewijs van spionage en misbruik van donatieroutes elders (bijvoorbeeld via een Nederlandse brievenbusfirma die door Russische sympathisanten werd gebruikt). Daarnaast waarschuwen inlichtingendiensten voor pogingen om Europese defensiefiguren te liquideren — zaken die vrijwilligers gevoeliger maken voor mogelijke Russische tegenacties. Hulpverleners nemen daarom maatregelen zoals het controleren van aangekochte spullen op gps-trackers.

Politiek en bestuurlijke reacties
- De Nederlandse ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken hebben enerzijds waardering voor burgerinitiatieven uitgesproken en in enkele gevallen contacten onderhouden of ontmoetingen belegd (minister Ruben Brekelmans kwam in 2024 in beeld bij een bijeenkomst met organisatoren en bouwde zelf een drone tijdens een workshop). Anderzijds wijzen ambtenaren op wettelijke grenzen: exportregels en sanctiewetgeving moeten worden nageleefd.
- Niet alle crowdfundings zijn onomstreden: in het recente verleden bleken bepaalde Nederlandse initiatieven steun te geven aan andere conflicten in strijd met sancties of buiten het Nederlandse buitenlandbeleid, wat aantoont dat politieke goedkeuring vaak een belangrijke grens is.

Morele ambiguïteit en toekomstperspectief
- Vrijwilligers ervaren dubbele gevoelens: ze voelen verantwoordelijkheid voor de levens die hun materiaal kan redden, maar zijn zich ook bewust van de destructieve toepassingen. Sommigen willen na de oorlog doorwerken aan ontmijning en wederopbouw — bijvoorbeeld Mark overweegt het 3D-printen van waarschuwingsbordjes en bijdragen aan de nasleep: naar schatting liggen er nog ongeveer één miljoen mijnen in Oekraïne.
- Historische parallellen worden aangehaald (van het Spitfire Fund in de Tweede Wereldoorlog tot vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog), maar de schaal en het soort producten zijn door internet en consumententechnologie wezenlijk anders. Dat maakt directe materiële steun aan frontlinies voor burgers makkelijker én risicovoller dan voorheen.

Belangrijkste cijfers en feiten
- Eyes on Ukraine: ruim €1,2 miljoen aan materieel gedoneerd.
- Protect Ukraine: ruim €8 miljoen opgehaald, duizenden drones en andere materialen geleverd (inclusief 2.800 drones zoals in het artikel genoemd).
- Vroege actie: binnen enkele dagen in maart 2022 werden via Nederlandse crowdfunding 188 commerciële drones aangeschaft en naar Oekraïne gebracht.
- Vrijwilligers zoals Mark sturen wekelijks tientallen pakketten; hij schat zelf minstens 1.500 zendingen in drie jaar tijd.

Conclusie
Nederlandse burgers hebben zich prominent gemengd in de logistieke kant van de oorlog in Oekraïne: van het repareren van accu’s en 3D-printen van onderdelen tot het rechtstreeks afleveren van voertuigen aan soldaten. Die betrokkenheid redt volgens de betrokkenen levens en vult lacunes in de bevoorrading, maar brengt ook juridische en veiligheidsrisico’s met zich mee doordat civiele helpers daarmee dichter bij actief deelnemen aan vijandelijkheden komen. Terwijl sommige overheden burgerinitiatieven waarderen, blijven wettelijke grenzen en de politieke legitimiteit van steunpunten onderwerp van discussie. Voor velen blijft de vraag hangen hoe deze burgerinzet zich na de oorlog zal transformeren — van oorlogslogistiek naar gedwongen wederopbouwwerk zoals ontmijning en herstel.