Nederland is niet gebaat bij tactische spelletjes in de kabinetsformatie

In dit artikel:

Verkiezingen markeren het hoogtepunt van democratie; de daaropvolgende kabinetsformatie voelt vaak als het afbreken van het feest. Deze week is de formatie van start gegaan, maar het snelle proces dat tijdens de campagne werd beloofd lijkt onhaalbaar: vóór Kerst komt er geen nieuw kabinet en sommige partijen verwachten pas na de gemeenteraadsverkiezingen in maart echt besluiten te kunnen nemen.

Verkenner Wouter Koolmees heeft alle fractievoorzitters gehoord; de gedeelde wens is een stabiel meerderheidskabinet met D66 — als verkiezingswinnaar — in de lead. Het CDA, dat fors won, staat klaar om mee te doen. Daarna ontstaan de knelpunten. Mogelijke combinaties zijn D66–CDA–VVD aangevuld met andere partijen, of een coalitie via links met GroenLinks en PvdA. VVD-leider Dilan Yesilgöz sloot echter samenwerking met GroenLinks-PvdA uit en heeft PVV ook geëxcludeerd, waardoor zij feitelijk eist dat de formatie volgens haar voorkeur verloopt. Dat vergroot het risico dat de formatie vastloopt.

Een andere optie is een rechterblok met JA21 erbij, maar die route stuit op principiële bezwaren: standpunten van JA21 over migratie en internationale verdragen kunnen moeilijk samengaan met de rechtsstatelijke normen. Bovendien is voor een meerderheid nog een extra partij nodig, wat de constructie onstabiel maakt.

Historisch wijst samenwerking tussen linkse en liberale partijen — denk aan de paarse kabinetten en Rutte II — uit dat die combinaties bestuurlijk wél kunnen werken. Ook hebben partijen eerder van uitgesproken nee’s afgezien als de spoed daar was. Hardnekkig campagnetaal kan de formatie onnodig bemoeilijken en ondermijnt het vertrouwen in de politiek.

Koolmees heeft beperkte tijd om zijn rondes af te ronden. Het langdurige dubbeldemissionaire kabinet-Schoof moet worden vervangen door een daadkrachtig kabinet. Daarom pleit het stuk voor minder handelingsbeperking door één partij en voor meer creativiteit in de formatie — denk aan een minderheidskabinet of een heel breed kabinet — zoals ooit gebeurde bij het progressieve kabinet-Den Uyl, waar moed en omdenken tot een onconventionele oplossing leidden.