Na de kopjes koffie bij Wouter Koolmees zijn de blokkades er nog steeds. En de tijd dringt
In dit artikel:
De formatie loopt al direct vast door een harde belofte van VVD-leider Dilan Yesilgöz: tijdens de campagne zei zij herhaaldelijk niet te willen regeren met GroenLinks-PvdA en in een brief aan verkenner Wouter Koolmees gaf ze aan die partij ook niet vanuit de Tweede Kamer “mogelijk te willen maken”. Daarmee sluit de VVD meteen een ruime centrum-linkse optie uit en profileert zij zichzelf als onmisbare schakel, hoewel zij bij eerdere formaties ook al snel van koers veranderde.
GroenLinks-PvdA, onder de net verkozen fractievoorzitter Jesse Klaver, kiest een ander spoor: de partij wil meeregeren maar stelt ook dat bijdragen aan het land prima kan vanuit de oppositie. Klaver staat bekend als iemand die graag bestuurlijk wil meedoen, maar zijn positie is fragiel: hij is pas net leider, de fusie tussen GroenLinks en PvdA is nog pril en veel Tweede Kamerleden zijn teleurgesteld over de verkiezingsuitslag. Dat roept vragen op of zijn achterban een coalitiedeelname zal steunen.
D66-leider Rob Jetten zit tussen twee vuren. Hij wil liefst een kabinet met CDA, VVD en GroenLinks-PvdA, maar die optie wordt door de VVD geblokkeerd. Een alternatief waarin JA21 in plaats van GroenLinks-PvdA zit, spreekt Jetten weinig aan: D66-achterban verwerpt veel van JA21’s migratievoorstellen, al heeft Jetten tijdens de campagne naar rechts opgeschoven en zijn sommige nieuwe kiezers mogelijk meer rechts. Dat betekent dat welke keuze Jetten ook maakt, hij groepen van zijn kiezers teleurstelt en belangrijke D66-plannen (bijvoorbeeld op klimaat) in een rechtse coalitie wellicht weinig kans hebben.
Ook de ChristenUnie speelt een rol. Partijleider Mirjam Bikker liet weten dat deelname aan het kabinet “nu niet aan de orde is” en zij wil constructief blijven vanuit de Kamer. Historisch gezien hebben partijen zoals de ChristenUnie, VVD en anderen bij formaties wel vaker teruggekoppeld op harde uitsluitingen — voorbeelden uit 2010 en 2021 tonen dat beloften snel kunnen veranderen als de formatie het vereist.
JA21-leider Joost Eerdmans toont zich enthousiast over meedoen; hij zat onlangs aan tafel met Koolmees en Jetten en wil een plek in een kabinet. Jetten benadrukt echter de principiële verschillen met JA21, met name rond terugkeerbeleid en rechtsstaten in ontvangende landen. Hij maakt daarbij onderscheid tussen JA21 enerzijds en PVV/FVD anderzijds, met wie D66 absoluut niet wil regeren.
Verkenner Wouter Koolmees probeerde de impasse te doorbreken door gesprekken met verschillende fractievoorzitters; dinsdag moet hij zijn verslag afronden en donderdag volgt debat in de Kamer. De politieke realiteit: partijen hebben elkaar eerder verrast door standpunten te wijzigen, maar op dit moment staan ideologische uitsluitingen en kiezersverwachtingen een snelle oplossing in de weg.