Na 11 jaar zijn we nog geen stap dichter bij de oplossing van de woningnood
In dit artikel:
Follow the Money viert 15 jaar en blikt in een zomerreeks terug op belangrijke onderzoeksdossiers, waaronder het dossier over de woningmarkt dat sinds 2014 loopt. Onderzoeker Peter Hendriks beschrijft hoe de Nederlandse woningmarkt ernstig faalt: er is al jaren een structureel tekort aan woningen van circa 5 procent, terwijl de vraag blijft groeien. Politiek en experts zijn verdeeld over de oorzaken; rechts legt de schuld bij overheidsinmenging die marktwerking belemmert, links verwijt juist een te losse regie waardoor beleggers en speculanten de markt domineren.
Het dossier begon met een parlementaire enquête over woningcorporaties, die sinds hun verzelfstandiging twintig jaar eerder kampen met slechte besturing en verspilling van middelen, waardoor sociale woningbouw onder druk staat. Daarna verslechterde de situatie door de invoering van de verhuurderheffing in 2013 door het kabinet-Rutte II, waardoor corporaties jaarlijks ongeveer 1,5 miljard euro moesten afdragen aan de overheid. Dit leidde tot een halvering van de nieuwbouwproductie van sociale woningen — van bijna 30.000 in 2013 naar minder dan 18.000 in 2018 — en een verlies aan investeringsruimte dat wordt geschat op 420 miljard euro.
Hoewel de verhuurderheffing per 1 januari 2023 verdween, keerde de productie van sociale huurwoningen niet terug op het oude niveau. In 2023 werden volgens branchevereniging Aedes nog steeds maar 17.801 sociale woningen gebouwd, terwijl de doelstelling 30.000 was. Beleidsmatig vormen de trage procedures en vooral het schaarse aanbod van bouwgrond grote obstakels. Gemeentelijke grondbedrijven zijn grotendeels uit beeld geraakt sinds de recessie van 2008, en grond is nu vooral een commercieel object dat vooral rendeert bij dure koop- en huurprojecten. Sociale woningbouw is daardoor vaak financieel onaantrekkelijk voor grondeigenaren.
Ontwikkelaars bepalen tegenwoordig het tempo en de inhoud van de woningbouw, mede omdat zij de grond in handen hebben. Corporaties zijn steeds vaker gedwongen woningen van deze ontwikkelaars te kopen, soms tegen zulke hoge prijzen dat deze niet meer als sociale huur kunnen worden verhuurd. Dat leidt ertoe dat woningen vaak in handen van beleggers komen, die deze verhuren tegen de hoogste sociale huurprijs zolang dit verplicht is, voordat ze ze verkopen of vrij in de markt brengen.
Deze ontwikkelingen hebben het vertrouwen in een snelle oplossing van de woningnood doen afnemen. De macht van marktpartijen en het gebrek aan effectieve overheidsturing vormen een blijvende uitdaging voor de realisatie van betaalbare en voldoende sociale woningen in Nederland. Het dossier blijft daarom actueel en belangrijk bij het kritisch volgen van beleid en marktontwikkelingen rond de woningmarkt.