Moerdijk valt ten prooi aan langzaam geweld
In dit artikel:
In Moerdijk dreigt een langzame uitroeiing van een hechte dorpsgemeenschap door industriële uitbreiding: generaties lang gewortelde huizen, familiegraven en sociale netwerken staan op het spel omdat economische belangen prioriteit krijgen boven de leefomgeving. Bewoners, veelal lokaal en met beperkte politieke macht, worden geconfronteerd met ontwrichting, gezondheids- en leefbaarheidsverlies en de optie om het dorp te verlaten of door de industrie te laten overheersen.
Het fenomeen past in het door Rob Nixon beschreven begrip slow violence: geleidelijke, nauwelijks zichtbare schade aan kwetsbare gemeenschappen door vervuiling, onteigening en economische marginalisering. Die schade werkt door in levenslang en over generaties, krijgt weinig mediabelangstelling en leidt vaak tot zogenoemde environmental sacrifice zones: gebieden die worden opgeofferd voor economische groei. Voorbeelden in Nederland worden ook gezien rond zware industrie als Tata Steel en in delen van Groningen.
Al in 2013 waarschuwde Ed Nijpels (VVD) in de Havenstrategie Moerdijk 2030 dat verdere industrie-uitbreiding onverenigbaar kan zijn met het behoud van het dorp. Nijpels stelde dat er een principekeuze nodig is: ofwel doorgaan met economische groei ondanks forse overlast en risico’s, ofwel de groei begrenzen om leefbaarheid te waarborgen. Hij adviseerde betrokkenheid van bewoners bij kosten-batenafwegingen en stelde maatregelen voor om effecten te verzachten. Inmiddels bestaat een regeling waardoor bewoners hun huis tegen 95% van de marktwaarde kunnen verkopen, maar dat lost niet de sociaal-emotionele en gemeenschapsverliezen op.
De politieke besluitvorming verloopt problematisch: de burgemeester kondigde aan dat bewoners moeten wijken, en er was geen of weinig aanwezigheid van raadsleden tijdens die mededeling. Een gemeenteraadsbesluit over steun voor het plan staat gepland in december; de verwachting is dat de raad weinig weerstand zal bieden tegen economische druk. Dit roept vragen op over democratische vertegenwoordiging en of sociaaleconomische status van inwoners invloed heeft op inspraakmogelijkheden bij zulke ingrijpende beslissingen.
Als reactie op nationale ruimtelijke plannen — zoals het voorstel van Rob Jetten om nieuwe steden te bouwen — werden cynische suggesties geopperd dat Moerdijk eenvoudig elders herbouwd zou kunnen worden, maar dat bagatelliseert verlies van geschiedenis, sociale structuren en identiteit. De zaak Moerdijk illustreert hoe economische belangen en infrastructuurprojecten kunnen leiden tot traag, maar ingrijpend onrecht jegens kwetsbare dorpen, en zet de vraag op scherp hoe zulke keuzes eerlijk en participatief genomen moeten worden.