Minder ruimte voor kritiek op overheid in Nederland
In dit artikel:
Het College voor de Rechten van de Mens waarschuwt in een maandag gepubliceerd rapport dat de speelruimte voor het Nederlandse maatschappelijk middenveld snel slinkt. De afgelopen twee jaar is kritiek en inspraak van maatschappelijke organisaties aan banden gelegd: organisaties worden minder vaak geraadpleegd, krijgen wetsvoorstellen te laat aangeboden of worden helemaal niet betrokken, waardoor zinvolle reacties praktisch onmogelijk zijn. Als voorbeeld noemt onderzoeker Charlotte Baarda dat de Raad van State slechts een week kreeg om te reageren op aangekondigde asielnoodwetten, terwijl partijen als VluchtelingenWerk niet werden gehoord.
Tegelijk stijgt de maatschappelijke betrokkenheid — meer vrijwilligers en demonstranten — maar het kabinet luistert daar minder naar. Financiële knelpunten verergeren de situatie: forse bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking treffen veel organisaties en de politiek zet de ANBI-status van sommige groepen onder druk (met moties tegen onder meer Extinction Rebellion). Een nieuw wetsvoorstel, de Wet transparantie en tegengaan ondermijning door maatschappelijke organisaties, jaagt donateurs weg doordat overheidsinstanties mogelijk donateursgegevens mogen opvragen; de term ‘ondermijning’ draagt volgens het College bij aan vooringenomen verdenking.
De politieke toon is harder geworden: vrijwilligers van asielopvang kregen geen lintje van voormalig minister Marjolein Faber, en demonstranten worden soms als vandalen of terroristen weggezet. Ongedwongen huisbezoeken bij klimaatactivisten werken afschrikwekkend voor andere actievoerders. Ook liggen er plannen om de drempel voor rechtszaken tegen de overheid te verhogen, terwijl procederen nu al veel geld en energie kost.
Het College roept kabinet en politici op de afkalving van het maatschappelijk middenveld te voorkomen en waarschuwt met Hongarije als waarschuwend voorbeeld. De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme benadrukt bovendien dat vooraftoetsen kunnen helpen om ongelijke behandeling door de overheid tegen te gaan.