Mensbeelden politieke partijen staan soms haaks op elkaar
In dit artikel:
Partijen wegen bij wetsvoorstellen niet alleen belangen en ideologie, maar ook een onderliggend mensbeeld: een veronderstelling over wat mensen willen, kunnen en hoe ze zich gedragen. Dat mensbeeld helpt partijen te beoordelen of een standpunt past bij hun identiteit en of kiezers erachter zullen staan. De verkiezingen voor de Tweede Kamer zijn op 29 oktober; in de aanloop daarbij vullen partijen hun programma’s en profileren ze vaak via dat humane uitgangspunt.
Het Sociaal Cultureel Planbureau definieert mensbeeld als zo’n veronderstelling. Historische denkers tonen de diversiteit van zulke beelden: Aristoteles’ deugdzame mens, Cicero’s waardige mens, Descartes’ rationele mens en in het christendom zowel het schrijnende beeld van de zondige mens als dat van de mens als Gods beelddrager. Politieke partijen hanteren varianten hiervan expliciet of impliciet, en die verschillen beïnvloeden hun beleidskeuzes.
De auteur categoriseert de Nederlandse partijen naar dominante mensbeelden. Voorbeelden: PVV wordt gekarakteriseerd als uitkerend op een uitsluitende mens; GroenLinks-PvdA op een solidaire mens; VVD op een individualistische mens; D66 op een verlichte, vooruitstrevende mens; CDA en ChristenUnie op mensbeelden met christelijk-ethische verantwoordelijkheid; SGP op een aan de Bijbel trouwe mens; SP op een kwetsbare mens; PvdD op een beschermende mens tegenover dieren; DENK op een gelijkwaardige positie voor moslims; Volt op een Europese mens; FVD op een wantrouwende mens; JA21 op een zelfverzekerde mens; en BBB en NSC worden beschreven als respectievelijk ontkennend en gericht op het wegnemen van blokkades voor burgers.
Praktische consequentie: als twee partijen een fundamenteel tegengesteld mensbeeld hanteren — bijvoorbeeld solidariteit versus uitsluiting — dan is effectieve samenwerking moeilijk tot onwaarschijnlijk. Voor veel kiezers kan het herkenbare mensbeeld van een partij een directe keuzefactor zijn als ze niet alle programma's willen doorlezen. De bijdrage is geschreven door een oud-gedeputeerde van de provincie Utrecht.