Mag rechts het moeilijk maken om klimaatzaken tegen de staat aan te spannen? Nee, zeggen juristen
In dit artikel:
De Tweede Kamer, met een meerderheid van rechtse partijen zoals SGP, NSC, BBB, VVD en PVV, wil het voor maatschappelijke organisaties als Urgenda en Greenpeace moeilijker maken om rechtszaken tegen de staat aan te spannen. Dit initiatief komt voort uit hun bezorgdheid dat deze organisaties, die zich vaak inzetten voor klimaat- en milieudoelen, via de rechter het beleid van de regering kunnen blokkeren en de rechterlijke macht te veel invloed krijgt ten koste van de wetgever. De SGP diende moties in om te onderzoeken of ideële stichtingen strengere criteria kunnen krijgen voordat ze kunnen procederen, waarbij met name de representativiteit van deze organisaties ten opzichte van hun achterban ter discussie staat.
Een recent onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) vergelijkt de Nederlandse situatie met die in België, Duitsland, Engeland, Noorwegen en Zweden. Hieruit blijkt dat rechters vooral beoordelen of organisaties geschikt zijn om hun belangen te vertegenwoordigen, zonder nadrukkelijk te eisen dat ze een duidelijk omschreven achterban hebben, gezien de vaak diffuse aard daarvan. Het aanscherpen van toegangsdrempels voor rechtszaken, zoals voorgesteld door de Kamermeerderheid, blijkt juridisch lastig en botst bovendien met internationale verdragen.
Specifiek staat dit strijdig met het Verdrag van Aarhus, dat door Nederland is ondertekend en burgers en maatschappelijke groepen het recht geeft om milieugerelateerde informatie op te vragen en juridische stappen te ondernemen tegen de overheid bij het niet naleven van milieuwetgeving. Urgenda en Greenpeace hebben op basis van dit verdrag succesvol procedures gevoerd om klimaat- en stikstofdoelen af te dwingen. Het beperken van deze mogelijkheden kan volgens de onderzoekers de internationale verplichtingen van Nederland schenden.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid wacht momenteel het tweede deel van het onderzoek af, dat na de zomer verschijnt en de Wet massaschade in collectieve actie (Wamca) zal evalueren. De gewenste veranderingen van het nieuwe kabinet zouden ertoe kunnen leiden dat belangenorganisaties in de toekomst moeilijker tegen de overheid kunnen procederen, wat binnen politieke kringen aan de rechterzijde positief wordt ontvangen, terwijl critici dit als een bedreiging voor de democratische rechtsstaat zien.