LIVE Tweede Kamerverkiezingen | GroenLinks-PvdA strikt cabaretier Van Muiswinkel en oud-SP'er Gesthuizen als lijstduwer
In dit artikel:
De Tweede Kamerverkiezingen staan gepland op 29 oktober. In aanloop daar naartoe maken partijen hun lijsten en programma’s bekend en houden veel partijen congresweekenden waarin strategie en interne verhoudingen zichtbaar worden.
GroenLinks-PvdA voegt een opvallende dans van lijstduwers toe: twintig bekende Nederlanders en oud-politici krijgen plekken 61–80 op de gecombineerde kandidatenlijst. Onder hen zijn festivalorganisator Jan Smeets, cabaretiers Erik van Muiswinkel en Vincent Bijlo, journalisten Hanneke Groenteman en Nynke de Jong, oud-SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen en voormalige PvdA-ministers Jan Pronk en Hedy d’Ancona. Lijsttrekker Frans Timmermans zegt vereerd te zijn; de rol van lijstduwers is traditioneel om extra voorkeurstemmen en aandacht te genereren, ook al staan ze onverkiesbaar laag op de lijst.
50PLUS legt in zijn verkiezingsprogramma de nadruk op veiligheid — met meer politie op straat, zwaardere straffen en aandacht voor digitale veiligheid — een koers die de partij toeschrijft aan lijsttrekker en oud-politiecoryfee Jan Struijs. Andere prioriteiten zijn betere pensioenen, meer ouderenwoningen en betaalbare zorg. Financiële dekking zoekt de partij onder meer in het opsporen van fraude en het behoud van hypotheekrenteaftrek; ook pleit 50PLUS voor afschaffing van erfbelasting.
Mondzorg keert bij veel partijen terug als thema: vrijwel alle Kamerfracties stellen een vorm van tandheelkundige zorg voor in het basispakket, variërend van één jaarlijkse controle tot volledige vergoeding van mondzorg. GroenLinks-PvdA wil daarnaast ook brillen voor kinderen, spraakcomputers en anticonceptie vergoed zien. Volt, PvdD, SP en PVV hebben ook voorstellen rond mondzorg en preventieve zorg; JA21 benoemt het onderwerp niet expliciet.
Interne machtsstrijd bij Denk lijkt beslecht: de zittende fractie vormt de topdrie op de kandidatenlijst, waarmee lijsttrekker Stephan van Baarle zijn wens doorzette om Dogukan Ergin en Ismail el Abassi op plek 2 en 3 te zetten. Die ruzie met het partijbestuur leidde eerder tot opstappen van het bestuur en de aanstelling van een interim-bestuur onder leiding van Tunahan Kuzu.
Binnen het rechterrijtje van partijen zijn de formatiediscussies al zichtbaar. VVD-minister Ruben Brekelmans suggereerde in Buitenhof dat een centrumrechtse coalitie volgens peilingen niet in zicht is en waarschuwde tegen het principieel uitsluiten van GroenLinks-PvdA omdat dat tot bestuurbaarheidsproblemen zou leiden; later corrigeerde hij die uitspraak en zei dat regeren met GroenLinks-PvdA voor de VVD ondenkbaar is — kennelijk na bemoeienis van partijleider Dilan Yesilgöz. Yesilgöz zelf nam tijdens het VVD-congres een strijdbare toon aan: de VVD moet doorzetten ondanks tegenvallende peilingen en zij benadrukte haar afwijzing van het afschaffen van hypotheekrenteaftrek.
Op congresniveau markeren meerdere partijen interne spanningen en ambities. ChristenUnie-leider Mirjam Bikker zette op het congres in Utrecht de verschillen met het CDA uit en mikt op groei van drie naar zeven zetels; het congres had ook kritiek op de digitale behandeling van wijzigingsvoorstellen. CDA-congresgangers tonen optimisme rond leider Henri Bontenbal; oud-premier Jan Peter Balkenende sprak de partij vertrouwen in. JA21’s Joost Eerdmans wil liever geen minderheidskabinet onder leiding van de PVV en roept het CDA op kleur te bekennen. De Partij voor de Dieren startte haar campagne opvallend met Pussy Riot en een scherpe aanval op de huidige coalitie en de VVD.
Kleine en bedreigde partijen zoals NSC worstelen met interne onrust maar bevestigen deelname: NSC-leider Eddy van Hijum zet een optimistische toon ondanks slechte peilingen en recente ruzies rond partijbestuur en staatssecretaris Sandra Palmen. Over het algemeen tonen de congresweekenden en programma’s dat veel partijen zich op inhoud (zoals zorg, pensioenen, veiligheid en woningbouw) voorbereiden, terwijl de formatievraagstukken en coalitiekeuzes de campagnepolitiek sterk blijven kleuren.