Landschappelijk groen erfgoed leeft, herstel is mogelijk
In dit artikel:
Op 25 november 2025 signaleert een artikel van Lodewijk van Kemenade (Wilde Bomen) dat het belang van autochtone, wilde bomen en struiken in Nederland groeit en dat dit landschapserfgoed herstelbaar is mits het de ruimte en het juiste beheer krijgt. Wilde bomen en struiken vormen in oude boskernen, houtwallen, heggen en beekoevers het centrum van uitgebreide voedselwebben en herbergen unieke, lokaal ontwikkelde genenpools die cruciaal zijn voor biodiversiteit en voor het winnen van zaad- en stekmateriaal voor autochtoon plantgoed.
Het onderscheid tussen ‘inheems’ (soortwijd) en ‘autochtoon’ (lokale herkomst) is belangrijk: een soort kan algemeen inheems zijn, maar een individu of populatie kan toch niet-autochtoon zijn wanneer die elders is aangeplant of verwilderd. Traditionele beheervormen zoals hakhout- en knotbeheer hebben historisch bijgedragen aan het behoud van deze wilde populaties en vormen daarmee een koppeling tussen cultuurhistorie en natuurbehoud.
In Nederland zijn circa honderd inheemse boom- en struiksoorten met wilde populaties bekend. Naar schatting beslaan oude groeiplaatsen met een substantieel aandeel autochtoon materiaal minder dan drie procent van het totale bomen- en struikenareaal. Ongeveer de helft van deze populaties wordt momenteel bedreigd, vooral lichtminnende soorten zoals wilde appel, meidoorn en wilde rozen. Belangrijke oorzaken zijn het geleidelijk verdrongen worden door aangeplante bomen, houtteeltsoorten, invasieve exoten en tuinontsnappers, gecombineerd met te hoge wilddruk waardoor verjonging uitblijft en lokale populaties te klein worden om te overleven.
De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) liet per provincie attentielijsten met bedreigde wilde bomen en struiken opstellen; deze lijsten en kaarten staan in de Kennisbank op Cultureelerfgoed.nl. Daarnaast biedt de kaart ‘Landschappelijk groen erfgoed’ inzicht in geïnventariseerde boskernen en landschapselementen (voor 1850), en de Atlas wilde bomen en struiken geeft overzicht van belangrijke groeiplaatsen in Nederland en Vlaanderen. Voor praktijkherkenning en beheer is de KNNV Veldgids Wilde bomen van Nederland en Vlaanderen verschenen.
Positief is dat herstel mogelijk is: veel soorten hebben, mits de juiste condities en gericht beheer, een goed verjongingsvermogen. Daarom pleit het artikel voor specifiek, op oude groeiplaatsen afgestemd beheer om deze levende erfgoedplaatsen te behouden en als bron voor toekomstig natuurherstel te benutten.