'Kulturkampf' in Duitsland: jonge journaliste pakt links-groene mediamacht aan
In dit artikel:
Bij de Duitse publieke omroep ontstond recent een ongewone botsing tussen regio’s en politieke opvattingen toen Julia Ruhs (31) van de Beierse Bayerischer Rundfunk tijdelijk een praatprogramma presenteerde bij de Noord-Duitse NDR in Hamburg. Haar programma Klar, met immigratie als eerste onderwerp, behaalde goede kijkcijfers, maar na drie proefuitzendingen werd het format stopgezet nadat circa 250 NDR-medewerkers in een open brief scherp uithaalden tegen Ruhs en haar aanpak — zij opereerden onder de groepsnaam Unklar en bestempelden haar optreden als politiek problematisch.
De affaire illustreert een dieperliggend spanningsveld in de Duitse publieke omroep: regionale verschillen, politieke kleur en de grens tussen verslaggeving en opinie. De NDR, in Noord-Duitsland verankerd in groene en sociaaldemocratische kringen, voelde zich niet op haar gemak bij de meer conservatieve, in Beieren gangbare invalshoek die Ruhs vertegenwoordigde. Ruhs ervoer dat haar vrijheid van meningsuiting wel geaccepteerd werd, maar door collega’s ingeperkt alsof zij mochten bepalen wanneer die vrijheid “op” is. Ze keerde terug naar München en kreeg steun van de Beierse minister-president Markus Söder; ondertussen publiceerde ze een boek over wat zij ziet als de dominantie van linkse opinies.
De ruzie rond Ruhs past in een breder beeld: Duitse omroepen zijn deels regionaal georganiseerd via de ARD, waardoor er historisch uiteenlopende kleuren bestaan — van links georiënteerde deelstaatzenders tot het nationale ZDF, dat ooit als politiek tegenwicht ontstond. De afgelopen jaren is er echter sprake van polarisatie en van een vermenging van nieuws en opinie, deels beïnvloed door internationale gebeurtenissen zoals de verkiezing van Donald Trump en de opkomst van de rechts-populistische AfD. Dat heeft geleid tot incidenten: journalistieke manipulatie (de Relotius-affaire bij Der Spiegel), uitspraken van presentatoren die als meningsuiting werden gezien en corrigerende maatregelen van omroepleiding, en zelfs diplomatieke gevolgen toen een ZDF-correspondent het VS-visum verloor na onjuiste beweringen.
Tegelijkertijd groeit binnen linkse kringen de roep om harde maatregelen tegen de AfD — inclusief discussies over een mogelijk partijverbod — iets wat in Nederland veel minder breed leeft, ook al is de politiek tegen die partij vaak even kritisch. De politieke gevoeligheid vertaalt zich in oproepen om financiering van de Öffentlich-Rechtlichen te herzien en in een cultuur waarin journalisten en presentatoren zich vaker als opiniemakers dan als neutrale nieuwslezers gedragen.
Als tegenwicht blijven er in Duitsland sterke commerciële en conservatievere mediahuizen actief — van het Springer-imperium met Die Welt en Bild tot kwaliteitskranten als de FAZ en de Duitse NZZ — waardoor het medialandschap ondanks de spanningen relatief divers blijft. Voor Ruhs zelf lijkt de optie open om weg te trekken uit het door Beierse verdraagzaamheid gekenmerkte radiowereldje en in Berlijn bij commerciële media een breder podium te zoeken; zij stelt dat de grens van toelaatbare meningen aan het verschuiven is en dat wat vroeger normaal werd gevonden, nu snel als problematisch wordt bestempeld.