Koolmezen in 4 weetjes

In dit artikel:

Koolmezen zijn algemeen voorkomende en tamme vogels in Nederland, die vaak over het hoofd worden gezien ondanks hun alomtegenwoordigheid in tuinen, parken en stedelijke gebieden. Vier opvallende feiten over deze vogelsoort geven echter nieuwe inzichten. Ten eerste ondergaat het mannetje in de lente een enorme vergroting van zijn testes, tot wel tien keer groter dan in de winter, wat nodig is voor de productie van sperma en het hormoon testosteron dat baltsgedrag stimuleert. Om deze toename te huisvesten, krimpt tegelijkertijd de goed gespierde maag, die in de winter harde zaden verwerkt, zodat er ruimte ontstaat. Ook het vrouwtje past dit mechanisme toe, waarbij haar maag ruimte maakt voor de eieren die ze dagelijks legt tijdens het broedseizoen.

Daarnaast kan een mannelijke koolmees tot tientallen verschillende zangvariaties onder de knie krijgen. Deze variatie creëert een akoestische illusie waarbij concurrenten geloven dat het territorium al druk bezet is door meerdere mannen. In stedelijke omgevingen blijkt de zang nog gevarieerder, mogelijk door meer omgevingsgeluid of concurrentie, en het leren van vele liedjes verhoogt de aantrekkelijkheid voor vrouwtjes.

Verder zijn de vrouwtjes bijzonder agressief tijdens het broeden. Ze maken een sissend geluid, vergelijkbaar met dat van een slang, terwijl ze met uitgezette veren en staart een dreigende houding aannemen om mogelijke roofdieren – zoals wezels, eekhoorns of mensen die hun jongen willen ringen – af te schrikken.

Tot slot tonen koolmezen een opmerkelijk leervermogen; hun genoom bevat relatief veel genen die met intelligentie en leren te maken hebben. Ze behoren tot de top drie van vogelsoorten in het aanleren van nieuw gedrag. Een uniek voorbeeld is hun gebruik van gereedschap: koolmezen zijn waargenomen met naalden uit coniferen om larven uit boomschors te peuteren, iets dat slechts weinig vogelsoorten doen. Ze leren veel van hun partner en groepsgenoten, wat hun aanpassingsvermogen en slimheid benadrukt.