'Karakter' van F. Bordewijk was hét zelfhulpboek van Adriaan van Dis

In dit artikel:

Adriaan van Dis beschrijft hoe F. Bordewijks roman Karakter, die hij op zijn zestiende voor school las, zijn leven en beroepskeuze diepgaand heeft beïnvloed. Hij herkent in hoofdpersoon Jacob Willem Katadreuffe aspecten van zijn eigen jeugd: beiden zijn onwettige kinderen, hebben een kille moeder en een vader die hen op strikte, vaak vernauwend manier wil vormen. Van Dis zat op de lagere scholen in een benarde positie — slecht in spelling, afgeraden voor het vwo — en voelde zich door zijn vader gedwongen in een keurslijf waar hij niet in paste. Het boek gaf hem een spiegel en een routekaart: in plaats van op kantoor te gaan werken zette hij door, behaalde via kweekschool en hbs toch nog een behoorlijke studie en bouwde later een carrière op in de wereld van boeken en een televisieprogramma over literatuur.

Voor Van Dis functioneerde Karakter als een soort zelfhulpboek: het toonde dat wilskracht, nieuwsgierigheid en culturele zelfvorming (kennis van literatuur, kunst, vreemde talen en het vermogen tot levendige conversatie) deuren kunnen openen die een slechte schoolopleiding lijkt te sluiten. Het detail van Katadreuffe die een Duitse encyclopedie tot de T beheerst staat symbool voor die geest van eigen ontwikkeling. Even belangrijk is het thema van zelftrots en discipline; Bordewijk beschrijft hoe economische teruggang ook tot verwaarlozing en verlies van waardigheid kan leiden, iets wat Van Dis scherp aanvoelt.

Cruciaal in het essay is de aandacht voor ambivalentie: de intens ervaren haat jegens de vader die de jongen tegenwerkt, maar ook een onderstroom van bewondering en herkenning. Van Dis koppelt dit aan een persoonlijk familieverhaal over zijn vader, die de oorlog en een torpedering overleefde — een gebeurtenis die zowel trots als verwarring opriep. De roman legitimeerde voor hem die conflicterende gevoelens; uiteindelijk zag hij in dat tegenwerking van de vader ook meelopen kon betekenen.

Kortom: Karakter gaf Van Dis niet alleen herkenning, maar ook een levenshouding — een streven naar zelfverbetering, culturele vorming en het tonen van wilskracht — die zijn loopbaan en kijk op menselijkheid en vader-zoonrelaties heeft gekleurd.