Joris Veerbeek onderzoekt AI én gebruikt het bij De Groene Amsterdammer: 'De lezer moet het in algemene zin kunnen snappen'
In dit artikel:
Joris Veerbeek promoveert aan de Universiteit Utrecht op het gebruik van generatieve AI in onderzoeksjournalistiek en werkt dit praktisch uit bij De Groene Amsterdammer. Hij verdeelt zijn tijd tussen universiteit (drie dagen) en redactie (twee dagen). Zijn promotie bouwt voort op eerdere samenwerkingen tussen de Data School van UU en De Groene, waaruit projecten voortkwamen over antisemitisme, complottheorieën tijdens de coronapandemie en haat tegen vrouwelijke politici.
Veerbeek en collega’s gebruiken AI vooral om grote datasets snel door te zoeken en ongestructureerde tekst om te zetten in analyseerbare data. De workflow combineert handmatig vakmanschap en automatisering: teams maken eerst steekproeven, definiëren begrippen (bijv. wat als haatdragend telt), documenteren die beslissingen en testen onderlinge overeenstemming. Die ‘handboeken’ dienen als input voor AI-labeling; wanneer de door AI toegekende labels afwijken, worden prompts en definities bijgesteld. Voor uitspraken over populaties accepteren ze een kleine foutmarge, maar bij analyses over individuen voeren ze altijd handmatige controle uit.
Transparantie en toegankelijkheid vinden ze belangrijk: technische methoden worden zowel in vaktermen vastgelegd als in begrijpelijke taal uitgelegd voor het bredere publiek. Veerbeek verwacht dat AI in onderzoeksjournalistiek een standaardhulpmiddel wordt nu de drempel en kosten dalen, maar benadrukt dat journalisten wel moeten begrijpen hoe modellen werken en waar valkuilen zitten — zonder dat iedereen programmeur hoeft te worden.
Hij is geen doemdenker, maar waakt voor overschatting van AI-capaciteiten. Als voorbeeld noemt hij de snelle toename van AI-gegenereerde boeken op platforms als Bol.com, waar kwaliteitsproblemen optreden. Generatieve AI is volgens hem vooral geschikt voor repetitieve taken of zaken waarin computers uitblinken, niet als onkritische bron voor complexe onderwerpen.
De zware aard van sommige onderwerpen (haat, radicalisering) raakt de onderzoekers wel; daarom labelen ze samen, houden ze check-ins en wisselen ze onderwerpen (bijv. ‘manfluencers’, boze boeren) af om emotionele belasting en vertekening te beperken. Al met al presenteert Veerbeek AI als krachtig hulpmiddel dat—met zorgvuldige methodologie, menselijke controle en heldere verantwoording—onderzoekers helpt complexe maatschappelijke fenomenen sneller en scherper in kaart te brengen.