James Watson, een van de ontdekkers van dna-structuur, kreeg de Nobelprijs maar verkocht later zijn medaille
In dit artikel:
James Dewey Watson, de Amerikaanse bioloog die samen met Francis Crick de dubbele helix van het dna ontrafelde, is overleden. Volgens The New York Times stierf hij deze week in een hospice nadat hij kort daarvoor in een ziekenhuis behandeld was voor een infectie. Sinds een ernstig auto-ongeluk in 2018 — waarbij hij van een heuvel tuimelde en sindsdien nauwelijks aanspreekbaar zou zijn geweest — was zijn gezondheid achteruitgegaan.
Watson (1928) ruilde als jongen in Chicago zijn liefde voor vogels in voor genetica nadat hij Erwin Schrödingers What is Life had gelezen. Na een studie zoölogie en een promotie over bacteriële virussen in 1950 trok hij naar Europa, waar hij in Cambridge nauwe samenwerking vond met moleculair bioloog Francis Crick. Op hetzelfde moment werkte Maurice Wilkins aan King's College in Londen met röntgenkristallografie; daar ontmoetten zij ook Rosalind Franklin, die cruciale röntgenfoto's van dna maakte.
Het ontstaan van het beroemde model speelde zich in 1951–1953 af. Watson en Crick ontwikkelden hun helix-structuur eind 1952 en publiceerden het baanbrekende artikel op 25 april 1953 in Nature. Franklin en Wilkins werden niet als co-auteurs genoemd, maar haar experimentele gegevens — met name de veelbesproken foto 51 — beïnvloedden de uitkomst. De precieze rol van Franklin is jarenlang onderwerp van debat geweest; in 2023 werd in Nature opnieuw besproken in hoeverre haar data essentieel waren en of zij al dan niet op de hoogte was van het gebruik ervan. Franklin overleed in 1958 aan eierstokkanker en kon daardoor nooit meedingen naar de Nobelprijs die in 1962 aan Watson, Crick en Wilkins werd toegekend; die prijs wordt niet postuum en maximaal aan drie personen tegelijk verleend.
Na de ontdekking keerde Watson terug naar de Verenigde Staten, waar hij een academische loopbaan volgde, ook als eerste directeur van het Human Genome Project in 1989. Hij vertrok daar in 1992 na meningsverschillen over patenten. Zijn wetenschappelijke reputatie werd later echter zwaar overschaduwd door herhaalde seksistische en racistische uitlatingen. In 2007 verklaarde hij publiekelijk dat zwarte mensen intellectueel zouden achterstaan bij witte mensen — opmerkingen die leidden tot zijn gedwongen vertrek bij het Cold Spring Harbor Laboratory, dat hij decennialang had geleid. Ondanks een veiling van zijn gouden Nobelmedaille in 2014 en het teruggeven van de medaille door de koper, bleef hij ook in latere interviews controversiële stellingen herhalen.
Watson laat een dubbelzinnige erfenis achter: hij was onmiskenbaar een sleutelfiguur in één van de grootste wetenschappelijke doorbraken van de 20ste eeuw, maar zijn nalatenschap wordt ook getekend door publiekelijk uitgedragen racistische en seksistische opvattingen. Voor velen is hij evenzeer de man die Rosalind Franklin mede in de schaduw zette als de briljante Nobelprijswinnaar die het dna-model formuleerde.