Inlichtingendiensten waarschuwen al langer voor extreemrechts geweld
In dit artikel:
Afgelopen zaterdag escaleerde extreemrechts geweld op het Malieveld, met onder meer NSB‑vlaggen, brandende politieauto’s en nazi‑oproepen. Volgens inlichtingendiensten AIVD en NCTV kwam die uitbarsting niet uit de lucht vallen: zij signaleren al jaren een groeiende dreiging vanuit rechts‑extremistische netwerken. In juni waarschuwde de NCTV expliciet voor snelle online radicalisering van vooral jongeren; in juli zag de Justice for Prosperity Foundation via dataonderzoek al concrete aanwijzingen voor het vormen van plannen.
De radicalisering volgt vaak een herkenbaar patroon: op platforms als TikTok en Instagram worden zogenoemde “borderline” video’s geplaatst — gecodeerde boodschappen die jongeren naar besloten chatgroepen lokken. Op Telegram, Gab, 4chan en Discord escaleert de uitwisseling naar expliciet geweldsverheerlijkende content. Daardoor ontstaat volgens de diensten een reële kans dat deelnemers snel doorgaan naar terroristisch gedrag; veel betrokkenen kampen ook met psychische problemen.
Inlichtingendiensten en onderzoekers wijzen op een bewuste strategie van normalisatie: extreemrechtse ideeën worden geleidelijk ingebed in het publieke debat en straatbeeld — via stickers, vermeend grappige memes of het presenteren van termen als ‘omvolking’ als normale opinie. Ook het uiterlijk van aanhangers veranderde: waar vroeger kale koppen en Lonsdale‑petten domineerden, verschijnen zij nu vaker als keurig geklede, welbespraakte vaders of intellectuelen. “Wij zien die normalisatie ook in online chatgroepen”, zegt Jelle Postma van de Justice for Prosperity Foundation.
Historisch bekeken was rechts‑extremistisch geweld in Nederland vooral incidentieel tot de jaren 70, maar met langdurige immigratie en veranderende vijandbeelden groeide het probleem: doelwitten verschoof van gastarbeiders naar asielzoekers en de islam, Joodse personen bleven consistent doelwit. Vanaf circa 2014‑2015 werd het geweld minder spontaan en zichtbaarder; de vluchtelingencrisis en later de coronaperiode brachten nieuwe sympathisanten die via thema’s als anti‑overheidssentiment, complottheorieën en woningontevredenheid werden aangetrokken.
Onderzoekers zien kruisbestuiving van grieven: deelnemers aan de coronarellen en aan anti‑asielprotesten waren deels dezelfde mensen die zich op het Malieveld verzamelden, aangewakkerd door uiteenlopende boodschappen over virusconspiracies, misstanden rond asielzoekers en woningtekorten. Ondanks alarmerende rapporten van veiligheidsdiensten is die mix van online jonge‑werving, normalisatie en maatschappelijke onvrede uitgegroeid tot de directe voedingsbodem voor het recente geweld.