In het nieuwe Concert van Europa moet Nederland de Driebond van Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk ondersteunen
In dit artikel:
Tussen 1815 en 1914 kende Europa een opmerkelijk lange periode zonder grootschalige oorlogen tussen de grote mogendheden. Na de val van Napoleon legde het Congres van Wenen het geopolitieke evenwicht vast; Rusland, Oostenrijk(-Hongarije), Pruisen en het Verenigd Koninkrijk bepaalden de regels van het continentale machtsspel. Dit diplomatieke netwerk — het Concert van Europa — had als doel oorlogen te voorkomen, maar evenzeer het voortbestaan van de dynastieke orde veilig te stellen en revolutionaire, liberale en nationalistische stromingen in te dammen.
De grootmachten sloten nieuw ontstane staten soms in, zoals Italië en later ook het Ottomaanse Rijk, en keurden in specifieke gevallen staatsvorming goed (denk aan de Belgische onafhankelijkheid). Tegelijk hield dat systeem interne politiek in veel landen onder strikt toezicht: democratische hervormingen gingen slechts langzaam en beperkt door, en stemrecht bleef lange tijd een privilege van kleine elites. Pas rond de Eerste Wereldoorlog kregen in veel landen eerst alle mannen en later ook vrouwen algemeen kiesrecht.
Het Concert werkte tot op zekere hoogte: conflicten werden vaak via overleg of regionale compromissen afgehandeld en koloniale expansie van Groot-Brittannië en Frankrijk hield hun spanningen deels buiten Europa. Maar het systeem vertoonde scheuren: nationalisme en democratisering verschoven machtsverhoudingen (met name Duitse eenwording) en eind negentiende eeuw verstrengelden allianties zich, wat uiteindelijk bijdroeg aan de escalatie naar 1914.
De auteur trekt parallellen met het heden. Rusland is nog altijd een grote Europese actor, maar sinds de invasie van Oekraïne in 2022 internationaal geïsoleerd en openlijk vijandig. De erfenis van Oostenrijk-Hongarije leeft voort in de Nachfolgestaten (Oostenrijk, Hongarije, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Kroatië), die vaak ambivalente verhoudingen tot Rusland hebben; ook Turkije vervult als moderne opvolger van het Ottomaanse rijk een strategisch belangrijke maar soms onvoorspelbare rol. Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk blijven de kernmachten van Europa: Frankrijk als militaire kernmacht, Duitsland economisch dominant maar — historisch — militair en diplomatiek terughoudend, en het VK als globale speler ondanks Brexit.
In de recente ontwikkelingen (zomer 2025) hebben Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk extra bilaterale veiligheidsafspraken gesloten, waardoor zij feitelijk een nieuw tripartiet samenwerkingsverband vormen — een moderne “Driebond” of E3 — dat door sommige strategen en instituten (onder meer Edward Luttwak en Chatham House) wordt gezien als dé ruggengraat van een toekomstig Europees veiligheidssysteem. Voor kleine landen zoals Nederland houdt dat de realiteit in dat zij ook nu vooral binnen de dynamiek van die grotere machten opereren en eerder moeten kiezen voor steun aan zulke initiatiefnemers dan voor een diepe Europese integratie die de EU zelf momenteel niet lijkt te leveren.
De kernvraag blijft of Europa een nieuw Concert kan vormen zonder Rusland. De schrijver concludeert dat een Concert van Europa 2.0 feitelijk al begonnen is via regelmatige diplomatie en de E3-samenwerking, maar waarschuwt dat de afwezigheid van Rusland als meespelend partner de orde kwetsbaar houdt: zolang Moskou geen plaats heeft in het continentale overleg, blijft er onrust die niet gemakkelijk weg te nemen is.