In dit Spaanse concentratiekamp zaten Joden, nazi's en Engelandvaarders: 'Mijn vader sprak er nooit over'

In dit artikel:

In Miranda de Ebro, zo’n 300 km ten noorden van Madrid, stond tussen 1937 en 1947 een van de beruchtste concentratiekampen van het Franco-regime; van de oorspronkelijke complexen is vrijwel niets overgebleven behalve een watertoren op een braakliggend terrein. In zijn nieuwste boek Kamp Miranda reconstrueert Spanje-correspondent Edwin Winkels de geschiedenis van het kamp en brengt hij de verhalen samen van de ongeveer 65.000 gevangenen uit 56 nationaliteiten, waaronder 278 Nederlanders.

Het kamp bestond uit dertig barakken achter een betonnen muur met prikkeldraad en wachthuisjes; boven de poort stond de slogan Todo por la patria. De gevangenen waren een mengeling: eerst leden van de Internationale Brigades die tegen Franco vochten tijdens de Spaanse Burgeroorlog, later vluchtelingen zoals Joodse Nederlanders en Engelandvaarders die Spanje als doorgangsland zagen, en tegen het eind van de oorlog ook nazi’s die probeerden te ontsnappen. Ironisch genoeg kregen veel van die laatste relatief betere behandeling dan andere gedetineerden.

Winkels baseert zich onder meer op persoonlijke reisverslagen en familiearchieven die vaak privé bewaard werden, en signaleert waarom het kamp lange tijd weinig aandacht kreeg: onder Franco bestond geen interesse om bewijzen van staatelijke wreedheid te bewaren; pas na zijn dood in 1975 kwam er ruimte voor onthulling en herinnering. Sinds enkele jaren is op de oorspronkelijke locatie een kleine tentoonstellingsruimte waar bezoekers rondleidingen kunnen krijgen.

Het boek belicht ook individuele lotgevallen, zoals dat van Louis van Coevorden (1919) uit Drenthe. Na maanden in Miranda bereikte hij uiteindelijk Engeland, diende als navigator bij de RAF, emigreerde later naar Israël als Yehuda Shimoni en was betrokken bij de Mossad-operatie tegen Adolf Eichmann. Zijn zoon Micha, die jarenlang weinig over de oorlogsjaren van zijn vader wist, kon dankzij bronnen in Winkels’ onderzoek ontbrekende schakels invullen.

Kamp Miranda was geen vernietigingskamp zoals Auschwitz, maar de omstandigheden waren erbarmelijk: overvolle, onhygiënische barakken, tekort aan voedsel en drinkwater en veel ziekte. Winkels’ boek (Uitgeverij Brandt) brengt die verhalen samen en herstelt zo een grotendeels vergeten hoofdstuk uit de Spaanse en Nederlandse oorlogsgeschiedenis.