In België is illegaal verblijf al strafbaar: 'Onderzoek laat zien dat afschrikking niet werkt'
In dit artikel:
De Tweede Kamer stemde donderdag over een wetsvoorstel om illegaal verblijf strafbaar te stellen. Het idee is om mensen zonder geldige verblijfsstatus via het strafrecht sneller te kunnen optreden en zo irreguliere migratie terug te dringen. België kent al jarenlang een strafrechtelijke regeling voor verblijf zonder papieren; die praktijk biedt zowel aanwijzingen voor effectiviteit als waarschuwingen voor ongewenste neveneffecten.
Uit de Belgische ervaring blijkt dat criminalisering niet automatisch leidt tot een grote afname van het aantal ongedocumenteerden. Wel zorgde het voor meer aanhoudingen en afhandeling via politie en rechtbanken, maar ook voor een omslag waarbij veel kwesties administratief werden opgelost in plaats van met zware straffen. Belangrijke nadelen: mensen zonder papieren mijden contacten met instanties uit angst voor vervolging of uitzetting, waardoor zij kwetsbaarder worden voor uitbuiting en minder snel medische of sociale hulp zoeken. NGO’s en advocaten signaleren ook langere procedures en extra druk op detentie- en uitzettingscapaciteit.
Juridisch roept strafbaarstelling vragen op over proportionaliteit en naleving van internationale verplichtingen, zoals het recht op asiel en het non-refoulement‑principe. Daarnaast verplaatst criminalisering vaak het probleem: in plaats van minder irreguliere aanwezigheid kan het leiden tot meer schimmige arbeidsrelaties, verborgen huisvesting en grotere operationele lasten voor politie en justitie zonder duidelijke afname van de instroom.
Voor beleidsmakers uit België en Nederland volgen twee lessen: strafrechtelijk optreden alleen vormt geen oplossing voor de complexiteit van ongedocumenteerd verblijf, en het beleid vereist aanvullende maatregelen — denk aan haalbare regularisatie- of terugkeertrajecten, betere samenwerking met herkomstlanden, bescherming tegen uitbuiting en praktische toegang tot basisvoorzieningen. Wie wil verminderen dat mensen zonder papieren in de illegaliteit verdwijnen, moet strafrechtelijke druk combineren met realistische alternatieven en waarborgen voor mensenrechten.