'Ik wil mensen terugbrengen naar hoe verschrikkelijk de Holocaust was'
In dit artikel:
De 80-jarige Joodse historicus Sir Simon Schama maakte met de BBC-documentaire The Road to Auschwitz zijn eerste bezoek aan Auschwitz, ondanks dat hij eerder al omvangrijke werken over de Joodse geschiedenis schreef. In de documentaire reist hij door Europa, van Litouwen tot Nederland, om de Holocaust te belichten als een wijdverspreid Europees fenomeen waarbij ook lokale bevolking en overheden medeplichtig waren. Schama toont angstaanjagende voorbeelden van grootschalig geweld tegen Joden buiten Auschwitz, zoals het Ponar-bos nabij Vilnius, en benadrukt dat de Holocaust geen geïsoleerd incident was maar het resultaat van eeuwenlange ontmenselijking en diepe antisemitische tradities.
Hij zet zich af tegen het beperkte beeld rond de Holocaust dat vaak alleen Auschwitz en het dagboek van Anne Frank omvatten, omdat deze beelden kunnen leiden tot een vertekende en minder volledige herinnering aan de omvang en de brutaliteit van de genocide. Schama wijst erop dat Nederland, ondanks een lange geschiedenis van tolerantie, uiteindelijk een van de hoogste percentages Joodse slachtoffers in West-Europa kende, mede door de rol van ambtenaren bij registratie en deportatie.
De historicus deelt ook persoonlijke herinneringen aan zijn jeugd in Londen vlak na de Tweede Wereldoorlog, waar de Shoah onderwerp van gesprek was in zijn familie. Hij put kracht uit het woord en verhaal, geïnspireerd door zijn vader, maar erkent ook de uitdagingen van communicatie in het tijdperk van sociale media. Schama benadrukt dat antisemitisme nog altijd voortleeft, met wortels die meer dan tweeduizend jaar teruggaan, en erkent dat de recente conflicten in Gaza de situatie hebben verergerd door Joden te stereotyperen als zowel slachtoffers als agressors.
Als zionist zet hij zich in voor het bestaansrecht van Israël, zonder het gedrag van bepaalde groepen binnen het land te rechtvaardigen. Volgens hem is onderwijs het belangrijkste wapen tegen antisemitisme en wil hij hier actief meer aan bijdragen. Momenteel werkt Schama aan het derde deel van zijn geschiedenis van de Joden, waarin hij hoopvolere thema’s zoals de Ethiopische Joden en culturele bijdragen zal behandelen, om zo het narratief niet alleen als een verhaal van catastrofe te laten klinken.
Met zijn uitgesproken liefde voor Nederland en zijn actieve levenshouding benadrukt Schama de noodzaak om de volle waarheid van de Holocaust te blijven vertellen en te vechten tegen blijvende haat en onwetendheid, gedreven door wat hij noemt een “tachtigjarige bevrijding” en de verantwoordelijkheid jegens toekomstige generaties.