'Ik weet het niet' - Wisława Szymborska en de Nobelprijs Literatuur 2025

In dit artikel:

De Nobelprijs Literatuur 2024 ging naar de Hongaarse schrijver László Krasznahorkai; de media besteedden daar veel aandacht aan. De auteur gebruikt die gebeurtenis als aanleiding om te wijzen op de blijvende actualiteit van de toespraak die de Poolse dichteres Wisława Szymborska bij haar Nobeluitreiking in Stockholm (1996) hield. In de bundel Einde en begin reflecteert Szymborska over wat het begrip ‘dichter’ of ‘schrijver’ inhoudt, maar vooral over de bredere vraag naar inspiratie en werkinstelling.

Zij stelt dat inspiratie geen exclusief eigendom van kunstenaars is, maar voorkomt bij mensen die bewust voor hun beroep kiezen en het met liefde en verbeelding uitvoeren — denk aan artsen, onderwijzers, tuinlieden. Voor hen wordt werk een voortdurend avontuur zolang nieuwsgierigheid blijft bestaan; elke opgeloste vraag roept nieuwe vragen op. Volgens Szymborska is de bron van inspiratie te vinden in het besef van onwetendheid: de drang om verder te onderzoeken in plaats van tevreden te zijn met vaste antwoorden.

Tegelijk waarschuwt ze dat de meerderheid van mensen vaak werkt uit plicht of noodzaak, en dat werk zonder betrokkenheid een zware last is. Nog zorgwekkender is de vergelijking met tirannen en demagogen: ook zij kunnen hun taak met vindingrijkheid uitvoeren, maar hun zekerheid — het denken dat ze alles weten — maakt hen afkerig van nieuwe vragen. Zulke onveranderlijke ‘kennis’ kan volgens haar verstenen en zelfs gevaarlijk zijn voor samenlevingen.

De auteur concludeert dat Szymborska’s pleidooi voor nieuwsgierigheid en het omarmen van het ongewisse juist nú relevant is. De aangehaalde passages zijn ontleend aan de Nederlandse vertaling van Einde en begin (vert. Gerard Rasch en Ad van Rijsewijk, Meulenhoff). Het artikel verscheen eerder op Duitsland Vandaag.