'Ik was dertien en vapete de hele dag door': Kinderlongartsen willen de risico's van vapen beter in kaart brengen
In dit artikel:
Spoedeisende hulpafdelingen zien sinds de opkomst van wegwerpvapes vanaf 2021 een nieuwe groep jonge patiënten: tieners met ernstige longklachten die direct aan vapen worden toegeschreven. Kinderlongartsen Sophie Cohen (UMC Utrecht) en Michiel Bannier (Maastricht UMC+) noteerden dat in de afgelopen twee jaar 23 jongeren met ernstige problemen in het ziekenhuis zijn beland; enkele gevallen vereisten opname op de intensive care. De diagnoses variëren van klaplongen, longontstekingen en longbloedingen tot nicotinevergiftiging en lastig te beheersen astma-aanvallen.
Cohen en Bannier signaleren dat de zichtbare top van de ijsberg — ziekenhuisopnames — slechts een klein deel is. Onderliggend is er een veel grotere, grotendeels onopgemerkte groep jongeren met vage, aanhoudende klachten zoals benauwdheid, chronische hoest, vermoeidheid, conditieverlies, concentratieproblemen en mentale klachten. Ouders, jongeren en zelfs huisartsen verbinden die klachten vaak niet met vapen; artsen moeten expliciet vragen niet alleen of een tiener rookt, maar of hij of zij vapet.
Om beter zicht te krijgen op omvang en aard van het probleem werken de kinderlongartsen samen met het RIVM en het ministerie van VWS aan een landelijk meldpunt. Via dat centrale register kunnen artsen vermoedelijke vape-gerelateerde gezondheidsklachten melden zodat patronen zichtbaar worden: welke apparaten en vloeistoffen gebruikt worden, welke stoffen aangetroffen worden en welke leeftijdsgroepen het meest getroffen zijn. Cohen refereert aan een vergelijkbaar systeem in de VS: in 2019 leidde een centraal meldsysteem tot het snel herkennen van bijna drieduizend ziektegevallen met 68 doden, waarbij THC-producten en vitamine E-acetaat als belangrijke oorzaken werden geïdentificeerd. Bannier benadrukt dat zo’n systeem sneller ingrijpen en betere beleidsinformatie mogelijk maakt.
Wat maakt vapen schadelijk? Artsen wijzen op meerdere mechanismen: verhitting van vape-vloeistoffen kan metalen (bijv. lood, nikkel), vluchtige organische stoffen en ultrafijne deeltjes vrijmaken die diep in de longen doordringen. Dampen bevatten verder chemische bestanddelen zoals formaldehyde, polyethyleenglycol, glycerol en diverse smaakstoffen; de zoete aroma’s stimuleren diep inademen en frequenter gebruik. Veel wegwerpvapes bevatten enorme nicotineconcentraties — soms gelijk aan meerdere pakjes sigaretten — en omdat devices makkelijk en overal te gebruiken zijn, kunnen jongeren honderden tot duizenden trekjes per dag doen. Dat vergroot de kans op snelle verslaving en maakt stoppen moeilijker: het ritueel zelf draagt bij aan de afhankelijkheid.
Voor jonge hersenen is nicotine bijzonder schadelijk: het brein ontwikkelt zich tot ongeveer 25 jaar en nicotine verstoort beloningssystemen en de vorming van nieuwe hersenverbindingen. Centraal resultaat zijn problemen met aandacht, geheugen, stemming en leerprestaties. Daarnaast reageren longen van jonge vapers vaak slechter op standaardbehandelingen voor astma; artsen zien dat inhalatiecorticosteroïden minder effect hebben, waardoor hogere doses nodig zijn met potentiële bijwerkingen op groei, gedrag en botdichtheid.
Beleidsmatig is er al een verbod op smaakjesvapes sinds 1 januari 2024, maar een aanzienlijk deel van jongeren krijgt toch via illegale kanalen toegang tot deze producten. Cohen en Bannier pleiten daarom voor strengere regels en betere handhaving; het kabinet kondigde recent aan de boetes op illegale verkoop van vapes en sigaretten per 1 juli 2026 fors te verhogen. De artsen hopen dat het meldpunt harde data oplevert om de overheid te bewegen tot actie.
De verhalen van jongeren illustreren hoe sociaal en alledaags vapen is geworden. Isamae (bijna 15) vertelt dat ze ’s nachts wakker werd van het verlangen naar een trekje en een vape naast haar bed had liggen; na vier maanden gestopt te zijn, merkte ze duidelijke verbeteringen in concentratie en conditie. Een 17-jarige uit Haarlem begon al op elfjarige leeftijd en beschrijft hoe vapen een trend werd op school, hoe handelsnetwerken via sociale media werken en hoe het sporten en de gezondheid achteruitgingen, met uiteindelijk een astmadiagnose vermoedelijk door vapen.
Kort samengevat: vapen heeft voor tieners reële en soms ernstige gezondheidsrisico’s — van longschade en verslaving tot blijvende effecten op ontwikkeling en behandeling. Met een landelijk meldpunt hopen Nederlandse artsen snel inzicht te krijgen in de omvang van het probleem en zo betere preventie- en handhavingsmaatregelen af te dwingen.