Iedereen is 'geschokt', toch hebben de rellen in Den Haag de inlichtingendiensten helemaal niet verbaasd
In dit artikel:
In Den Haag veranderde een aangekondigde onvrede zaterdag in relletjes die volgens AIVD- en NCTV-rapporten niet uit het niets kwamen: intelligencediensten hadden gewaarschuwd dat jongvolwassen mannen, vaak kwetsbaar en zonder stevig sociaal vangnet, gevoelig zijn voor rechts-extremistische ideeën en online radicalisering. Die kenmerken — veelal mannen, soms minderjarig, met psychische problemen en een drang naar spanning — maken hen vatbaar voor groepen en boodschappen die via sociale media genormaliseerd worden.
De rellen omvatten grove leuzen tegen asielzoekers, antisemitische en nazi-sympathiserende uitspraken en het zwaaien met oranje-wit-blauwe prinsenvlaggen, een symbool dat historisch verbonden is met de NSB. In Den Haag mengden zich uiteenlopende groepen: serieuze demonstranten, extreemrechtse activisten en hooligans, constateert hoogleraar Edwin Bakker; geen eenduidige organisatie, maar een samenloop van onvrede. Vergelijkingen met eerdere bijeenkomsten rond corona en met Britse nationalistische bewegingen worden gemaakt: allerlei soorten ongenoegen vinden elkaar en vormen zo een voedingsbodem voor politiek geweld.
De AIVD en NCTV wijzen op twee belangrijke aanjagers: een efficiënt communicatiekader via sociale platformen en de verspreiding van complottheorieën zoals de ‘omvolking’-mythe — de bewering dat een elite stelselmatig de oorspronkelijke bevolking vervangt. Politieke retoriek versterkt dit: sommige politieke figuren gebruikten de term of soortgelijke boodschappen en PVV-leider Geert Wilders riep herhaaldelijk op tot verzet rond geplande azc-locaties. Een Kieskompas-peiling uit 2024 laat zien dat ongeveer één op de zes Nederlanders dergelijke vervangingsangst deelt. De NCTV signaleert bovendien dat termen als ‘remigratie’ steeds breder worden omarmd, en waarschuwt dat normalisering van rechts-extremistisch gedachtegoed in uiterste gevallen tot gemotiveerd geweld kan leiden.
Pieter-Jaap Aalbersberg van de NCTV uitte eerder zorg over anti-overheidssentiment en lone actors; dit jaar zijn al zo’n dertig verdachten aangehouden voor gerelateerd gedrag. Bakker benadrukt dat demonstreren toegestaan is, maar waarschuwt ook dat politici verantwoordelijkheid dragen voor hun invloed op het maatschappelijk klimaat. Tegelijk laten voorbeelden van ontevreden burgers die politieke partijen proberen op te richten — projecten die recent niet altijd slaagden voor deelname aan de Kamerverkiezingen van 29 oktober — zien dat zulke groepen enerzijds radicaliseringsrisico’s vormen, anderzijds ook via democratische kanalen actief blijven.