ICC-hoorzitting tegen krijgsheer Joseph Kony kan zijn slachtoffers helpen bij de verwerking
In dit artikel:
Het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag voert deze week een unieke procedure tegen Joseph Kony, de beruchte leider van het Oegandese Verzetsleger van de Heer (LRA). Tijdens een driedaagse hoorzitting beoordeelt het hof voor het eerst of de beschuldigingen tegen Kony — 36 verschillende aanklachten voor oorlogsmisdaden en misdrijven tegen de menselijkheid — gegrond zijn, ondanks dat hij niet is aangehouden en niet aanwezig is. De tenlasteleggingen betreffen onder meer moord, verkrachting, slavernij, marteling en het inzetten van kindsoldaten tussen juli 2002 en december 2005.
Kony vluchtte nadat het ICC in 2005 een arrestatiebevel uitvaardigde en wist sindsdien elke poging tot arrestatie te ontlopen. Pogingen van buitenlandse actoren om hem te vinden, zoals Amerikaanse speciale eenheden (2011–2017) en volgens berichten later Russische huurlingen van Wagner, hebben geen resultaat opgeleverd. Kony zou zich volgens geruchten schuilhouden in Soedan of de Centraal-Afrikaanse Republiek en heeft momenteel weinig machtsmiddelen, wat volgens deskundigen de kans op aanhouding zou kunnen vergroten.
De vervolging in afwezigheid kan zelf nog niet leiden tot een strafproces; het ICC vereist de aanwezigheid van de verdachte voor een volledige berechting. Wel beoogt het hof met deze stap twee doelen. Ten eerste wil het een duidelijk signaal afgeven dat het ontwijken van gerechtigheid niet wordt geaccepteerd en dat het ICC blijft optreden, ook in politiek lastige tijden. Ten tweede biedt de procedure slachtoffers de mogelijkheid gehoord te worden en erkenning te krijgen; het hof faciliteert daarom lokale toegang tot de hoorzitting via live radio-uitzendingen in Acholiland en een videostream in Gulu, waar dagelijks honderden mensen verwacht worden.
De eerdere veroordeling van Dominic Ongwen, een voormalig kindsoldaat die uitgroeide tot commandant binnen de LRA, heeft het ICC volgens deskundigen van bewijs voorzien dat nu deels hergebruikt kan worden, waardoor de zaak tegen Kony sneller onderbouwd kan worden. Juristen wijzen er echter op dat deze procedure geen vervanging is voor een volledige strafzaak; pas bij een volledige berechting worden feiten formeel vastgesteld en kan dat bijdragen aan verwerking en afwikkeling voor slachtoffers.
De Kony-zaak geldt ook als testcase: als het ICC aanklachten in afwezigheid kan bevestigen, zou die route mogelijk in de toekomst toegepast kunnen worden voor andere voortvluchtige verdachten (er zijn dertig-plus lopende zaken waar verdachten nog niet zijn aangehouden). Maar er gelden strikte voorwaarden: ofwel de verdachte heeft afstand gedaan van zijn recht op aanwezigheid, of er zijn aantoonbaar alle redelijke stappen ondernomen om hem aan te houden. Bij kwesties rond bekende staatshoofden zoals Vladimir Poetin of Benjamin Netanyahu ligt toepassing veel complexer omdat hun verblijfplaatsen bekend zijn en politieke sensitiviteit groot is.
Tegelijkertijd is er lokaal verdeeldheid over de aanpak; sommige Oegandezen vrezen dat een procedure in afwezigheid meer kwaad dan goed kan brengen. Deskundigen benadrukken dat veel slachtoffers vooral hopen op daadwerkelijke arrestatie en berechting in Den Haag, iets wat de procedure in afwezigheid niet meteen kan garanderen.