Huilen vissen, net als wolven, naar de maan? (Spoiler: ja!)
In dit artikel:
Op 29 november 2025 kwamen schrijvers bij elkaar in het schrijflab Van A naar B naar Podcast, een initiatief van Domein voor Kunstkritiek en het Podcastnetwerk, om te onderzoeken wat vormexperimenten voor het medium podcast opleveren en wat het betekent iets te zeggen over het verhaal van een ander. De deelnemers beluisterden samen voorbeelden, schreven erover en bespraken luisteren als ambacht: aandachtig, herhaald en met oog voor ethiek en lichaamservaring.
Rudie Verbunt reflecteert op het luisteren naar Gatekeeper (Axel Kacoutié, BBC Four, 2023), een experimentele audiodocumentaire die associatief dwaalt langs thema’s als queerness, zwart-zijn en inheemse perspectieven. Omdat Gatekeeper zich niets gelegen laat liggen aan traditionele verhaallijnen — geen strakke quest met opening, wending en climax maar een meanderend audio-essay vol stiltes, bliepjes en ruimtelijke sounddesign-keuzes — biedt de podcast bij elke luisterbeurt nieuwe lagen. Verbunt beschrijft hoe een vertelstem, geluiden als water en jazz, en verwijzingen naar afrofuturistische mythen (Drexciya) zijn eigen herinneringen en lichamelijke reacties oproepen: planten die hij herkent, treinreizen over bruggen, het heimelijke gevoel van een huis als machine. Voor hem laat Gatekeeper zien dat vorm meer is dan decor: ze bepaalt hoe inhoud doorwerkt in het lichaam en welke werelden een luisteraar kan binnentreden wanneer makers de paden verlaten. Het lab dwingt hem bovendien na te denken over het tere vraagstuk van representatie: hoe luister je met liefdevolle aandacht naar verhalen van mensen wier ervaringen je niet deelt, en is één keer luisteren wel genoeg?
Verbunt onderzoekt ook het narratief rondom geestesziekte. Hij reflecteert op de Volkskrant-podcast Niemandsland (Elsbeth Stoker en Dija Kabba), een zesdelige onderzoeksserie die vanuit een moordzaak het falen van het Nederlandse zorgsysteem blootlegt. De serie balanceert journalistieke reconstructie met zorgkritiek: door persoonlijke getuigenissen en beleidsanalyse naast elkaar te zetten ontstaat een breed beeld van tekortschietende opvang, afgebouwde noodbedden en het groeiende woningtekort voor mensen met begeleiding nodig. Audio blijkt hier een krachtig medium: gezichten blijven buiten beeld, er ontstaat semi-anonimiteit die ruimte geeft aan verhalende intimiteit. Tegelijk waarschuwt Verbunt voor het narratieve gevaar: true crime-structuren kunnen leiden tot wij-zij-denken en het slachtoffer en de dader verafschuiven, terwijl de serie juist probeert systeemknelpunten zichtbaar te maken. Zijn persoonlijke geschiedenis met een oma die stemmen hoorde geeft hem een gevoelig perspectief op psychiatrische kwetsbaarheid en de noodzaak van een menselijke benadering van “verwardheid”.
Hannah van Buchem bespreekt vormen van luisteren naar niet-menselijke stemmen en naar het bovennatuurlijke. Ze beluistert de BBC-serie Threshold: Hark, waar pogingen gedaan worden om “stemmen” van vissen, schimmels en planten in kaart te brengen. Hoewel het idee prikkelend is — luisteren naar evolutie en andere levensvormen — blijft het perspectief vaak antropocentrisch: veel uitleg wordt door mensen gegeven, en de niet-menselijke geluiden blijven zeldzaam of symbolisch. Ook podcasts die het paranormale bevragen, zoals Geestenjagers (Podimo), illustreren de beperkingen van het medium: zoeken naar hoorbare bewijzen van spoken levert meestal niets op, en de productie kiest vaak toch voor menselijke narratieven en voice-over. Van Buchem plaatst daartegenover pionierende praktijken als DRIFT van De Merel Uit De Machine: een “aquafuturistische”, deels door AI gegenereerde serie die onder water plaatsvindt en werkt met realtime data (maanstanden, weersinformatie). DRIFT experimenteert met generatieve scripts en plugins: AI schudt dialogen en scènes samen, waardoor elke luisterbeurt in een maancyclus uniek is. De podcast zoekt een symbiose tussen mens, machine en natuur — en stelt tegelijk ethische vragen: past AI-gebruik bij een boodschap over natuurbehoud en klimaatafwegingen?
Marthe van Bronkhorst plaatst de luisterervaring tegenover podiumkunst. Ze beschrijft de voorstelling Opstand van Marte Boneschansker: een theatraal audiowerk waarin bezoekers in het donker rondlopen, reageren op audio-opdrachten en fysiek in interactie treden met verrijdbare wanden die macht en verdrukking simuleren. Thuis, met dezelfde audio in de keuken, ervaart ze het materiaal anders: de stemmen van activisten en ervaringsdeskundigen ontroeren en overtuigen juist in privacy en beweging, terwijl de theatrale setting enerzijds verbinding creëert (het moment waarop een onbekende deelnemer haar hand pakt), maar anderzijds ook geconstrueerd en onschadelijk blijft — een spel waarbinnen niemand echt risico loopt. Voor van Bronkhorst toont dit de spanningen tussen collectieve, lichaam-georiënteerde performances en de intieme, mobiel-gebruikte podcast: beide formaties roepen andere vormen van betrokkenheid op en bieden verschillende politieke potenties.
Overkoepelend kwamen in het lab enkele terugkerende thema’s naar voren: vorm bepaalt betekenis — experimentele structuren kunnen ruimte scheppen voor nieuwe inzichten; luisteren is een lichamelijke, herhaalde handeling die geheugen en verbeelding activeert; en er is ethische verantwoording nodig bij het vertellen over andermans leven. De makers en deelnemers confronteerden elkaar met vragen over representatie, de verleiding van true crime, de rol van AI in creatieprocessen, en de meerwaarde van audio als instrument van semi-anonimiteit en verbeelding. Het schrijflab was daarmee minder een les in techniek dan een uitnodiging: leer luisteren, herhaaldelijk en met aandacht, en onderzoek welke werelden zich openen als je niet vasthoudt aan de bekende verhalende mal.