Hoe voorkomen we een extreemrechtse machtsovername?
In dit artikel:
Het compacte pamflet Weerbare democratie NU! (R&Z Boeken, 80 blz.), samengesteld door activist Willem van het Hekke en historicus Rutger Zwart, analyseert de opkomst van extreemrechts in Europa en de VS en formuleert concrete voorstellen om de democratie te beschermen. Het boekje neemt de lezer mee langs de kernideeën van extreemrechts, de bedreigingen die daaruit voortvloeien voor politieke instituties en de manieren waarop burgers en politici daarop kunnen reageren.
Willem van het Hekke, mede-samensteller en auteur van hoofdstuk 3, heeft een lange activistische achtergrond—hij begon zijn politieke loopbaan in 1974 en was bij de oprichting van het Comité Waakzaamheid tegen Fascisme in 1981 betrokken. Hij woont sinds vijftien jaar in Duitsland en is actief binnen zowel de Duitse SPD als de Nederlandse PvdA. Van het Hekke beschrijft in zijn bijdrage kenmerken van antidemocratisch rechts en besteedt aandacht aan nationaal-populistische stromingen en de invloed van buitenlandse machten zoals Rusland en China.
Het boek plaatst die actuele bedreiging in historisch perspectief met een hommage aan Marinus van der Goes van Naters, die zijn hele leven streed voor een democratische, socialistische politiek. Zwart levert een korte biografie van Van der Goes; daarnaast is vrijwel integraal opgenomen diens brochure Worsteling der vrijheid, waarin hij de democratische waarden uiteenzet en waarschuwt tegen fascistische tendensen. Ook gaat het werk terug naar interne debatten binnen links vanaf de late 19e eeuw—de spanning tussen parlementaire hervorming en revolutionair denken, zichtbaar in figuren als Domela Nieuwenhuis en Troelstra—en hoe ervaringen in de jaren ’30 leidden tot een scherper inzicht in de gevaren van antidemocratisch handelen.
Een belangrijk deel van het pamflet waarschuwt dat de democratie niet alleen van buiten wordt bedreigd. Interne verzwakking door geloofwaardigheidsverlies van politici, afstandelijk partijjargon en systematisch wanbeheer (met verwijzingen naar de kabinetten-Rutte en het toeslagenschandaal) ondermijnen het vertrouwen van burgers. Die onzekerheid maakt mensen vatbaar voor extreemrechtse groepen die luisteren naar en inspelen op onvrede. Van het Hekke sluit zijn hoofdstuk af met elf aandachtspunten om de democratie te verdedigen of te herstellen.
Het boek eindigt met uitvoerige noten, literatuurlijsten, relevante websites en een pleidooi voor klein, concreet verzet—een gedachte die terugkomt in een opgenomen gedicht van Remco Campert. Weerbare democratie NU! wordt gepresenteerd als een handzaam en urgent hulpmiddel voor wie wil begrijpen wat er op het spel staat en wat te doen; verkrijgbaar voor €12,95.