Hoe volgens deze rebelse hoogleraar duurzame ondernemers de wereld kunnen redden
In dit artikel:
Gjalt de Jong, hoogleraar duurzaam ondernemen aan Campus Fryslân van de Rijksuniversiteit Groningen, staat symbool voor een andere soort econoom: eentje die de studeerkamer verlaat om samen met ondernemers, boeren en maatschappelijke partners oplossingen te ontwikkelen voor de klimaatcrisis. Vrijdag sprak hij zijn oratie uit in Leeuwarden, waarin hij zijn kritiek op het gangbare economische denken en zijn praktijkgerichte aanpak uiteenzette.
De Jong gebruikt de film Don’t Look Up als metafoor: wetenschappers waarschuwen voor een ramp, maar de meerderheid kijkt weg. Die ontkenning en apathie ziet hij ook rond klimaat en duurzaamheid — niet alleen in de maatschappij, maar vroeger ook binnen de wetenschap zelf. Zijn eigen omslag voltrok zich niet ineens, maar geleidelijk na een burn-out tien jaar geleden. Toen hij tot stilstand kwam en naar vogels en natuur keek, veranderde zijn prioriteit: niet langer louter analyseren, maar handelen om de aarde goed door te geven aan volgende generaties.
Kern van zijn kritiek is het dominante beeld van de mens als homo economicus — een actor die uitsluitend op winst gemotiveerd is. De Jong vindt dat dat paradigma te veel bepaalt hoe we denken over economie, organisaties en zelfs psychologie. Samen met collega-economen die anders willen denken, probeert hij afstand te nemen van dat model en ruimte te maken voor waarden als zorg voor het ecosysteem en collectief verantwoord ondernemen.
Praktijk en verbinding vormen de kern van zijn werk op Campus Fryslân. Waar universiteiten traditioneel vanachter het bureau opereren, zet De Jong in op co-creatie: onderzoekers en studenten gaan naar buiten om samen met boeren, ondernemers en overheden te werken aan concrete transities. Voorbeelden zijn projecten rond regeneratieve landbouw en samenwerking met lokale afvalverwerker Omrin. Die praktische insteek leverde hem niet alleen erkenning binnen de campus (en steun van decaan Jouke de Vries), maar ook substantiële onderzoeksmiddelen: bijna 16 miljoen euro uit het Groeifonds voor omschakeling naar regeneratieve landbouw. Over zijn werk verscheen in 2023 een driedelige documentaire bij Omrop Fryslân.
Een belangrijk thema in zijn onderzoek is de duurzame ondernemer. Volgens De Jong verschillen duurzame ondernemers wezenlijk van klassieke kapitalistische ondernemers: hun keuzes zijn niet primair gericht op eigen belang, maar op het in stand houden van bredere ecosystemen. Zij durven tegen het systeem in te gaan en vormen daardoor vaak de motor van transities — denk aan figuren als Boyan Slat of regionale voorbeelden als John Vernooij. Tegelijk maken idealisme en marktdruk het lastig: er bestaat vaak een spanningsveld tussen ‘goed doen’ en de noodzaak geld te verdienen. Veel ondernemers ervaren omschakeling als risicovol, weten niet hoe ze er financieel voordeel uit halen en missen soms kennis of opleiding om het traject te sturen.
Daarom richt De Jong zijn onderzoeksgroep ook op begeleiding en kennisoverdracht: niet alleen analyseren waarom veranderen moeilijk is (psychologische barrières, gewoontevorming, angst voor verlies), maar ondernemers praktisch ondersteunen met stapsgewijze aanpakken, experimenten en netwerken. Hij benadrukt dat transitie niet per se een sprong van zolder naar zolder hoeft te zijn; leren en kleine stappen zijn vaak realistischer en effectiever.
De Jong werkt veel met jonge mensen en ziet een paradox: enerzijds is er bij velen sprake van wanhoop en het verlies van hoop; anderzijds trekken Campus Fryslân-proposities studenten en promovendi van over de hele wereld aan die juist bruisen van idealen en ideeën. Die energie beschouwt hij als cruciaal en motiveert in zijn onderwijs en onderzoek.
Persoonlijke details in het artikel geven een gezicht bij de boodschap: Gjalt de Jong (geboren 25 juni 1968 in Oentsjerk) studeerde economie en bedrijfskunde aan NHL en RUG, promoveerde aan de RUG en woont met zijn vrouw Margreet en twee zoons in Norg. Zijn werk concentreert zich op de omslag naar regeneratieve landbouw en duurzaam ondernemerschap in een circulaire economie. De Jong ziet zichzelf graag als een ‘duurzame rebel’ die het universiteitsbestel uitdaagt en probeert wetenschap en samenleving dichter bij elkaar te brengen om zo de kansen op een leefbare toekomst te vergroten.