Hoe religie en democratische waarden mogen botsen op Nederlandse scholen
In dit artikel:
Nieuwsuur onderzoekt begin 2025 hoe streng-christelijke en islamitische scholen in Nederland soms boodschappen uitdragen die botsen met democratische waarden zoals gelijkheid, non-discriminatie en verdraagzaamheid. Scholen zijn wettelijk verplicht leerlingen burgerschapswaarden te leren, maar artikel 23 van de Grondwet geeft gelijkegrondslagsscholen ook vrijheid om religieuze boodschappen naast die waarden te plaatsen. Volgens deskundigen leidt dat in de praktijk tot tegenstrijdige signalen die voor kinderen verwarrend kunnen zijn.
Concreet leert men bijvoorbeeld zowel individuele keuzevrijheid als absolute gehoorzaamheid aan God; naast de evolutieleer wordt soms ook het idee onderwezen dat de aarde slechts enkele duizenden jaren oud is. Op reformatorische scholen klinkt enerzijds onderwijs over gelijkheid, maar daarnaast komen traditionele rolopvattingen naar voren: de man wordt aangeduid als 'het hoofd' en de vrouw geacht terughoudend te zijn in leiderschap. Veel reformatorische en islamitische scholen wijzen homoseksuele relaties af; op sommige schoolpleinen mogen jongen en meisje hand in hand lopen, maar twee jongens niet. In een islamitische methode wordt homoseksueel huwelijk expliciet verboden en gelinkt aan maatschappelijke ontwrichting en (ernstige) ziektes. Bij reformatorische besturen kan een docent die een relatie met iemand van hetzelfde geslacht aangaat op ontslag rekenen.
Ook bevat lesmateriaal problematische passages over Joodse mensen. In een islamitische godsdienstmethode wordt het volk van Isra'il gekoppeld aan een vermeende liefde voor geld, geïllustreerd met een plaatje van Dagobert Duck. Deskundigen zien hierin een onzorgvuldige verknoping tussen veroordeling van woekerpraktijken en hedendaags antisemitische stereotypen. Sommige teksten suggereren dat Joden uit de oudheid hun ras en afkomst boven anderen stelden; kritische wetenschappers vinden zulke voorbeelden misleidend en ongeschikt om racisme te behandelen.
Het ministerie van Onderwijs erkent dat grondrechten soms met elkaar schuren en stelt dat kinderen daarover moeten leren. Experts noemen die opvatting naïef: religieuze boodschappen hebben volgens onder anderen theoloog Abdullahi An‑Na'im een psychologische en emotionele voorsprong in de opvoeding en staan zelden op gelijke voet met staatsidealen. Sommige islamitische schoolbesturen geven aan omstreden passages niet te gebruiken of methodes te herzien; de Islamitische Scholenbesturen Organisatie meldt dat de betreffende methode aangepast wordt.
Pedagogen en onderwijsjuristen karakteriseren het huidige beleid als een spagaat: de staat wil uniforme burgerschapswaarden maar geeft scholen tegelijk ruime ideologische vrijheden. De onderzoeksredactie van Nieuwsuur plaatste haar onderzoek tegen de achtergrond van een recent wetsvoorstel (begin 2025) om het toezicht op privéscholen, waaronder weekendscholen, te versterken—een politiek debat over wanneer de staat moet ingrijpen zodra vrijheid van onderwijs leidt tot aanzetten tot discriminatie. Critici pleiten dat Nederland een bewuste keuze moet maken tussen meer pluraliteit met uiteenlopende opvattingen over vrijheden of één model waarin gelijkheid, bijvoorbeeld tussen man en vrouw, als onvervreemdbaar uitgangspunt geldt.