Hoe gaat Nederland om met de doorwerking van slavernij? 'Rutte's komma voelt als een backspace'

In dit artikel:

Roline Redmond, cultureel antropoloog met Surinaamse roots, bespreekt aan haar Utrechtse keukentafel hoe de nalatenschap van slavernij tot op heden doorwerkt in de samenleving, vooral onder nazaten van slaafgemaakten. Zij benadrukt dat deze doorwerking zich uit in een gebrek aan strategisch denken, een gevolg van het bewust onderdrukken van intellectuele capaciteiten tijdens slavernij, terwijl fysieke kracht en overlevingsvermogen werden doorgegeven. Redmond wijst op het contrast met de streng georganiseerde, koopmansmentaliteit van witte Nederlanders, die historisch gezien hun economische positie daardoor versterkten, terwijl Surinaamse nazaten vaak geconfineerd bleven in laaggeschoolde arbeid en armoede.

Het Herdenkingsjaar 2023, waarin 150 jaar afschaffing van de slavernij werd herdacht met toespraken van koning Willem-Alexander en premier Rutte, bracht het slavernijverleden meer onder de aandacht, maar werd door velen als teleurstellend ervaren vanwege het ontbreken van concrete acties tegen racisme en sociale ongelijkheid. Wetenschappelijk onderzoek, onder meer door historica Esther Captain en demografisch historicus Coen van Galen, toont aan dat de gevolgen van slavernij zich niet alleen direct na 1863 manifesteerden, met onder meer gedwongen arbeid en gebrek aan onderwijs, maar ook in psychologische, sociale en lichamelijke aspecten nog steeds voelbaar zijn. Zo wijst onderzoek op structurele ongelijkheden in wonen, onderwijs, mentale gezondheid en fysieke aandoeningen zoals hoge bloeddruk, die mogelijk terug te voeren zijn op erfelijke en sociale factoren uit de slavernijperiode.

Daarnaast wordt het fenomeen colorisme binnen nazaten benadrukt, waarbij discriminatie plaatsvindt op basis van huidskleur en uiterlijke kenmerken, iets dat ook binnen families invloed heeft op sociale verhoudingen. Onderzoekers Nancy Jouwe en Guno Jones wezen op de complexiteit van doorwerking in het dagelijkse leven van nazaten, en de moeilijkheid om dit adequaat te vatten in beleid, mede vanwege de beperkte bereidheid van steden om diepgaand en langdurig onderzoek te ondersteunen. Zij benadrukken het belang van het erkennen van gesitueerde kennis van nazaten, die vaak wordt genegeerd ten gunste van ‘neutrale’ kennis die bestaande machtsstructuren bevestigt.

Redmond stelt dat het idee van witte superioriteit, een fundamentele nalatenschap van het slavernijverleden, bij velen heeft geleid tot zelfhaat en internalisering van racisme. Ze benadrukt dat het essentieel is deze dynamiek te doorbreken door nazaten de ruimte te geven om hun geschiedenis te erkennen, verhalen vast te leggen en in werkgroepen te reflecteren op de doorwerking. Alleen door het verleden te erkennen en te begrijpen kan er gewerkt worden aan een rechtvaardigere toekomst, vindt zij, terwijl ze kritiek uit op de handelsmentaliteit van de Nederlandse samenleving die echte verandering vaak tegenhoudt. Haar pleidooi omvat het stimuleren van bewustwording en het positief ombuigen van het negatieve zelfbeeld van nazaten, alsmede het belang van het op tijd documenteren van mondelinge overleveringen, nu er nog getuigen zijn.