Hoe de universiteit haar stem verloor (en weer kan terugkrijgen)
In dit artikel:
Revoltes en protesten kunnen uit onverwachte hoeken komen: boeren, burgers en studenten hebben recentelijk hun ongenoegen laten zien — op het Malieveld en de A12, maar vooral op universiteiten. Sinds 7 oktober hebben veel campusprotesten rond de Israël-Gazaconflict plaatsgevonden, soms gepaard gaand met bezettingen en vernielingen. Het pro-Israëlische geluid is vaak ondervertegenwoordigd en er vinden zelden open, wederzijdse debatten plaats. Geweld wordt bekritiseerd als ongeschikt om mensen van mening te doen veranderen; uitwisseling van argumenten ontbreekt.
Tegelijkertijd lijken universiteiten in toenemende mate eenzijdige liberale echo’s te produceren, waarbij conservatieve standpunten — zoals steun voor traditionele gezinnen, beperkingen op abortus en euthanasie, of religieuze en metafysische overtuigingen — weinig ruimte krijgen. Dit leidt tot zelfcensuur: veel studenten zwijgen uit angst voor sociale of institutionele sancties. Die zorg werd ook bevestigd door een rapport van een commissie van Harvard, waarin werd vastgesteld dat veel studenten onzeker zijn over het vrij kunnen uiten van controversiële meningen; slechts 33 procent voelde zich vrij om persoonlijke opvattingen over zulke onderwerpen te delen.
De commissie wijst twee praktische oorzaken aan die dit probleem verergeren. Ten eerste leidt verminderde fysieke betrokkenheid bij colleges — een fenomeen dat verergerde sinds de coronapandemie — ertoe dat studenten minder worden blootgesteld aan tegengestelde standpunten. Ten tweede vormen laptops en telefoons in de zaal een constante bron van afleiding, waardoor aanwezigen minder luisteren en minder deelnemen aan discussie. Beide factoren ondermijnen de ontwikkeling van academische debatvaardigheden.
Als tegenreactie stelt de commissie eenvoudige, concrete maatregelen voor: geen mobiele apparaten of laptops in de collegezaal, aantekeningen met pen en papier, en docenten die meer doen om aanwezigheid en interactie aantrekkelijk te maken en debat te stimuleren. Deze voorstellen zijn niet radicaal, maar gericht op het herstellen van een klimaat waarin verschillende opvattingen — liberaal en conservatief — elkaar daadwerkelijk ontmoeten en weerleggen.
De auteur betoogt dat dergelijke veranderingen ook in Nederlandse universiteiten toepasbaar zijn: een gezonde, vrije uitwisseling van ideeën voorkomt blinde vlekken bij zowel liberalen als conservatieven en kan sociale escalatie helpen vermijden. De schrijver is moleculair bioloog.