Hoe de tomeloos ambitieuze Rob Jetten de verkiezingen won
In dit artikel:
Rob Jetten boekte zijn onverwachte verkiezingswinst dankzij een combinatie van persoonlijkheid, timing, geld en een slimme campagnestrategie die sterk deed denken aan het Rutte-model. Zijn opmars begon op 12 oktober toen hij, omdat Geert Wilders vanwege bedreigingen afzegde, op het eerste RTL-debat kon invallen. D66 stond toen nog op de vijfde plaats in de peilingen; deelname aan het debat gaf Jetten een kans zonder veel risico. Hij maakte een ontspannen, sympathieke indruk — altijd glimlachend — en riep bij veel kijkers herinneringen op aan de oude VVD-premier Mark Rutte: charmant, bestuurbaar en Teflon-achtig.
Direct na dat optreden draaide D66 een professioneel reclamespotje in dat Jettens relativerende toon versterkte. De partij kon zulke media-inzet betalen: het campagnebudget bedroeg ongeveer 2,2 miljoen euro, aanzienlijk meer dan veel concurrenten. Die financiële marge, mede ingegeven door rijke sponsors uit de ict- en kennissector, maakte het mogelijk op tv-ruimte en slicke spots in te zetten en zo een jonge, energieke uitstraling neer te zetten.
De stijging in de peilingen was geleidelijk maar gestaag: van week tot week enkele procentpunten erbij. De campagne volgde een bewuste strategie van niet te vroeg pieken — wachten tot het laatste moment om teleurgestelde kiezers van andere partijen aan te spreken. Dat patroon deed sterk denken aan Rutte’s aanpak: langzaam inlopen op concurrenten zonder zichzelf te vroeg tot synoniem van falend bestuur te maken.
Jettens biografie droeg bij aan zijn aantrekkingskracht. Oorspronkelijk een getalenteerd hardloper uit Uden, begon zijn politieke loopbaan vroeg; op 17 gaf hij zijn eerste toespraak na de moord op Theo van Gogh. Hij doorliep de Jonge Democraten, werkte later bij ProRail, kwam in 2017 in de Tweede Kamer en maakte daarna snel carrière binnen D66, onder meer als fractievoorzitter en later als minister voor Klimaat. Die ministeriële ervaring en zijn positie als ‘klimaatpersoonlijkheid’ versterkten zijn zichtbaarheid, vooral bij omroepen en kiezers die waarde hechtten aan progressieve milieupunten. Tegelijk heeft Jetten dankzij zijn Brabantse, katholieke achtergrond en familiale roots in Uden een ongedwongen, gemoedelijke reputatie die zwevende kiezers aanspreekt.
Politiek inhoudelijk draaide D66 echter niet radicaal anders dan voorheen: de campagne werd opvallend licht op beleidsdiscussie en zwaar op vorm en symboliek. Eén wezenlijke koerswijziging wel: Jetten schoof naar een strenger asielstandpunt — snellere uitzetting van overlastgevende afgewezen asielzoekers en het beperken van asielaanvraagmogelijkheden tot de buitengrenzen van Europa. Die verandering werd relatief weinig in debat en media uitgemolken, maar bleek tactisch waardevol: volgens exitpolls haalde D66 stemmen van zowel GroenLinks-PvdA als verrassend genoeg ook van de PVV. Die verschuiving — meer law-and-order in combinatie met liberaal-progressieve uitstraling — vergrootte Jettens electorale bereik.
De televisiecultuur van Nederland speelde D66 in de kaart: tv-democratie en symboolpolitiek belonen uitstraling en empathie eerder dan gedetailleerde beleidsplannen. Waar andere lijsttrekkers soms op inhoudelijk bestuurlijke antwoorden werden afgerekend (een recent voorbeeld was CDA’s reactie op kwesties rond homoseksuele leerlingen op streng-christelijke scholen), toonde Jetten zich adaptief en televisievriendelijk. Dat maakte hem aantrekkelijk voor kiezers die politieke drama’s en harde retoriek moe waren.
Tegelijk roept de overwinning vragen op over het mandaat dat Jetten werkelijk heeft. Zijn succes is groot in zetels en zichtbaarheid, maar minder duidelijk in heldere, inhoudelijke implicaties voor beleid. D66 heeft in het verleden vaker glansrijke maar ambigue overwinningen gekend die niet automatisch in stabiele beleidsrichtingen uitmondden. Na de verkiezingen zijn de routinematige Haagse rituelen — zoals de verdeling van zitplaatsen in de Tweede Kamer — alweer in gang gezet, met D66 voortaan prominent in het centrum. Of Jetten op lange termijn meerdere opeenvolgende verkiezingen in Rutte-stijl kan winnen en daarmee een stevig, inhoudelijk mandaat opbouwt, blijft onzeker.