Hoe de Braziliaanse ex-president Jair Bolsonaro dankzij zijn soldeerbout toch in de gevangenis belandde
In dit artikel:
Jair Bolsonaro zat maandenlang in zijn luxevilla in Brasilia onder huisarrest, bewaakt door federale politie, totdat hij op 22 november werd gearresteerd wegens vluchtgevaar. De extreem-rechtse ex-president, in september door het Hooggerechtshof veroordeeld tot 27 jaar cel als leider van een criminele samenzwering om via een staatsgreep aan de macht te blijven, verloor daarmee zijn laatste vrijheidstreffer nadat hij zijn elektronische enkelband probeerde te saboteren met een soldeerbout.
Het proces leidde tot een historische uitspraak: voor het eerst in de Braziliaanse geschiedenis werden meer dan dertig medeplichtigen, waaronder hoge viersterrengeneraals, veroordeeld voor het voorbereiden van een gewelddadige machtsgreep. De aanklachten toonden een vergevorderd, extreem gewelddadig scenario waarin niet alleen president Luiz Inácio Lula da Silva was getarget, maar ook diens vicepresident, de voorzitter van de Senaat en opperrechter Alexandre de Moraes plus twee collega’s.
In de weken vóór zijn definitieve aanhouding woedde er binnen de Bolsonaro-familie en het rechtse kamp een openlijke strijd om strategie en macht. Zoon Carlos (nummer 02) riep op sociale media wanhopig dat zijn vader in gevaar was; oudste zoon Flávio (01), nu senator, organiseerde demonstraties en oproepen tot gebed; en Eduardo (03) kreeg internationale rolletjes en veroorzaakte vooral opschudding. Eduardo verblijft in de VS en zocht alliantie met een netwerk van rechtse activisten en politieke figuren — waaronder de voortvluchtige blogger Paulo Figueiredo, Steve Bannon en invloedrijke Amerikaanse senatoren — om druk op het Braziliaanse gerecht uit te oefenen.
Die druk kreeg in juli concreet vorm toen voormalig president Donald Trump een importheffing van 50 procent aankondigde op Braziliaanse producten. Volgens de Braziliaanse media en betrokkenen was die stap mede ingegeven door rapporten en lobby van personen in Eduardo’s kring, evenals door voorstellen om het Hooggerechtshof via Magnitsky-achtige sancties te treffen. Het leidde tot een politieke schokgolf: Lula weigerde zich te laten chanteren, de Braziliaanse samenleving keerde zich massaal tegen buitenlandse inmenging, en de aanval op de rechtsstaat verzwakte het imago van Bolsonaro eerder dan het hem redde.
Binnenlandse politiek reageerde heftig: Bolsonaro-aanhangers probeerden via het parlement amnestiewetten en wetswijzigingen te regelen die zowel coupplegers als corrupte parlementsleden immuun zouden maken. Een nachtelijke stemming in de Kamer leverde even een wet op die parlementariërs juridische bescherming bood, maar publiekelijke verontwaardiging en massale demonstraties dwongen veel afgevaardigden terug te krabbelen. De twee controversiële wetsinitiatieven — amnestie voor de coupplegers en straffeloosheid voor corrupte politici — verdwenen uiteindelijk weer van de agenda.
Het dossier rond Bolsonaro werd verder belast door afluisterde en gelekte berichten uit zijn telefoon. Die toonden onder meer contacten met buitenlandse ambassades en heftige familieruzies: Bolsonaro beschuldigde zoon Eduardo van verraad, terwijl Eduardo zijn vader in grove bewoordingen aanviel. Die interne verdeeldheid vergrootte de zorgen rond de vluchtgevaar-risico’s. Rechter De Moraes, die Bolsonaro eerder al onder huisarrest en met een enkelband plaatste, zag in de acties van de familie en de wake die Flávio had aangekondigd tekenen die deden denken aan de bestorming van het parlement, het Hooggerechtshof en het presidentiële paleis op 8 januari 2023.
Het internationale aspect speelde onbedoeld in het voordeel van Lula: de handelssancties en publieke verontwaardiging tegen buitenlandse inmenging verstevigden zijn positie en populariteit, waardoor hij hernieuwde politieke adem vond richting de komende verkiezingen. Op 21 november werd de Amerikaanse wurgheffing tegen Brazilië opgeheven — een diplomatiek keerpunt dat de isolatie van Bolsonaro verder accentueerde.
De directe aanleiding voor Bolsonaro’s arrestatie was het sabbelen aan zijn enkelband; beelden en politieonderzoek deden vermoeden dat hij in de chaos van een samenscholing eenvoudig kon ontsnappen naar een ambassade of het buitenland. De Moraes wees een verzoek tot ‘humanitair huisarrest’ af; de rechtbank oordeelde dat gevangenisstraf noodzakelijk was vanwege het vluchtgevaar en de ernst van de misdrijven. Bolsonaro zit nu in een cellocatie van de federale politie, voorlopig zonder de privileges van zijn villa.
Het dossier markeert een zeldzaam hoofdstuk in de Braziliaanse geschiedenis: gewapende, politieke omwenteling en machtsstrijd werden voor het eerst juridisch door een hoogste rechterlijk orgaan teruggeslagen en zwaar bestraft. Tegelijk laat de zaak zien hoe transnationale netwerken, familiedynamiek en parlementaire deals samen een democratische crisis kunnen verdiepen — met verstrekkende gevolgen voor de binnenlandse politiek en de internationale verhoudingen van Brazilië.