Historisch Heusden: Korenmolen 'Hertogin Johanna van Brabant' in Drunen
In dit artikel:
De korenmolen Hertogin Johanna van Brabant in Drunen staat centraal in deel 229 van Historisch Heusden, geschreven door Bart Beaard. De huidige stenen beltmolen met conische romp stamt uit 1838; zij volgde een houten standerdmolen die molenaar Jan Manders in 1826 op de plek van de huidige Parallelweg–Eindstraat liet zetten nadat verlegging van de Zeedijk de windvang bij de oude locatie had verminderd. Die eerste molen werd in 1836 door blikseminslag verwoest; molenbouwer Hombergen bouwde daarna de nu nog aanwezige stenen molen, die in 1838 weer maalvaardig werd.
Het type is een beltmolen-bovenkruier: de molenromp staat op een 4,2 m hoge molenberg zodat graanwagens eenvoudig geladen kunnen worden, en de kap kan met een kruilier gedraaid worden om de wieken in de wind te zetten. De vlucht van de wieken is 27,4 m. Binnenin zet het bovenwiel (diameter circa 4 m, 66 kammen) via koningsspil en spoorwiel het rondselsysteem in beweging; op de steenzolder bevinden zich twee koppels stenen (loper en ligger) van ongeveer 1,5 m diameter. Graanzakken worden met behulp van de luias naar boven gehesen; het maalproces kent de gebruikelijke fasen van verdelen, pellen en vermaalden, en de kerven van de stenen moeten periodiek worden bijgeschaafd (billen) met een bilhamer.
De molen kende meerdere restauraties en een bewogen 20e-eeuwse geschiedenis. Rond 1947 wilde molenaar Grard van Tuijl de molen slopen omdat er al op diesel werd gedraaid; Rijksmonumentenzorg en De Hollandse Molen grepen in en een restauratie leidde tot heropening in 1954. De molen kreeg de status Rijksmonument (nr. 14139). In 1968 stopte de meelhandel; in 1969 werd een horecavergunning verleend en zijn zoon Cees exploiteerde er een partyrestaurant. Daarbij werden delen van de wieken ontdaan van fokken, waardoor ze niet meer draaiden, en het gebouw raakte deels verwaarloosd. Na een moeizaam traject van subsidies zijn de romp, kap en wieken in 2014–2015 opnieuw gerestaureerd; het werk werd opgeleverd op 31 oktober 2015. Sindsdien is het binnenwerk eveneens gerestaureerd en is de molen draaivaardig, maar om volledig maalvaardig te worden zijn nog enkele werkzaamheden noodzakelijk en ontbreekt nog een geschikte vrijwillige molenaar om de molen te bedienen.
De tekst bevat ook een heldere technische toelichting op onderdelen zoals de vang, bovenas, luitafel, steenzolder en maalzolder en legt stap voor stap uit hoe wind, wieken en tandwieloverbrenging samenwerken om graan tot meel te malen. De molen functioneert daarmee zowel als historisch monument en als voorbeeld van traditionele Nederlandse maaltechniek, waarvan behoud en inzet van vrijwilligers cruciaal blijven voor definitief herstel en gebruik.