'Het Westen bepaalt al lang niet meer wat er in de wereld gebeurt,' zegt deze expert
In dit artikel:
Samir Puri, hoofd van het nieuwe Centre for Global Governance and Security van Chatham House en auteur van Westlessness, waarschuwt dat de invloed van het ‘Westen’ afneemt en dat de EU zich moet losmaken van de Amerikaanse tweedeling van de wereld in “het Westen versus de rest”. Zijn boek en gesprekken tijdens evenementen zoals de Veiligheidsconferentie in München (waar de Amerikaanse vicepresident JD Vance scherp uithaalde naar Europa) vormen voor Puri een wake-upcall: Europa reageerde overdreven verbaasd, terwijl de verschuivingen voorspelbaar zijn door demografische veranderingen, geopolitieke verschuivingen, de-industrialisatie en de opkomst van Azië — processen die volgens hem door het tweede ambtstermijn van Trump zijn versneld.
Puri, een ervaren buitenland-deskundige met wortels in Londen en een loopbaan bij onder meer de denktank RAND en het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken, benadrukt dat economische macht en politieke invloed nauw verweven zijn. Europa heeft veel van zijn productiecapaciteit ingeleverd en is getransformeerd naar een diensteneconomie, terwijl landen als China blijven investeren in infrastructuur, industrie en handelsnetwerken (zoals de Nieuwe Zijderoute). Dat toont volgens Puri aan dat éénpartijstaten economisch zeer effectief kunnen zijn, waarmee het idee dat westerse democratie en vrijemarktkapitalisme de enige route naar welvaart zouden zijn, ter discussie komt.
Op beleidsvlak adviseert Puri dat Europa minder reflexmatig de Amerikaanse geopolitieke agenda moet volgen. Het dichotome narratief van “democratie versus autocratie” sluit niet meer aan bij de realiteit: veel landen handelen pragmatisch en willen zich niet in kampverband laten drukken. Grote Europese bedrijven zoeken al naar manieren om hun afhankelijkheid van de VS te verkleinen. Tegelijk is economische ontkoppeling van China geen reële optie; toeleveringsketens zijn nauw verweven en handel met China en andere niet-westerse landen is inmiddels vaak lucratiever dan voorheen (voorbeeld: elektrische voertuigen met Chinese productie en onderdelen uit Zuidoost-Azië).
Puri wijst ook op de toenemende relevantie van het BRICS-podium, dat recent is uitgebreid met landen als Ethiopië, Iran, Egypte, de VAE en Indonesië. Deze staten streven ernaar onafhankelijker van westerse invloed te opereren, zonder per se blijk te geven van volledige trouw aan China — ze kiezen pragmatisch voor economische relaties die hun ontwikkeling bevorderen.
De rol voor Europa, aldus Puri, ligt in collectieve strategische actie: individuele landen missen het gewicht om grote machten te beïnvloeden, maar de EU als geheel kan via regelgeving en standaarden wereldwijd impact hebben (bijv. regels tegen ontbossing of productveiligheid). Westlessness betekent volgens hem niet het einde van het Westen, maar een meer diverse machtsverdeling waarin Europa zijn macht bewuster en effectiever moet inzetten om relevant te blijven.