'Het melodramatische verhaal van de Ander' moet wel naar verwachting zijn, schrijft Viet Thanh Nguyen in zijn essays
In dit artikel:
Viet Thanh Nguyen, bekend van de met een Pulitzer Prize bekroonde roman The Sympathizer, bundelt in Anders‑zijn zijn Norton Lectures aan Harvard tot een reeks essays waarin hij onderzoekt wat het betekent wanneer schrijvers “als de ander” worden gelezen. Centraal staat zijn kritiek op hoe literatuur en de literaire markt anders‑zijn vaak reduceren tot verhandelbare trauma’s: verhalen leveren pas waarde op als ze in een voorleespubliek herkenbare, eenduidige pijn presenteren.
Nguyen illustreert die dynamiek met herkenbare scènes — bijvoorbeeld het coming‑out‑moment van een Cambodjaanse immigrantenzoon tegenover een bezorgde moeder in een overvolle Californische huiskamer — om te laten zien hoe twee verschillende tragedies (vlucht en seksuele identiteit) volgens de gevestigde lezerlogica niet tegelijkertijd mogen bestaan. In de ogen van uitgevers en een breed lezerspubliek moet leed liefst één duidelijk, uitlegbaar trauma zijn; complexiteit of tegenstrijdigheid maakt een tekst "onleesbaar" en daarmee onaantrekkelijk voor de markt.
De essays ontleden hoe die verwachtingen worden gevormd: redactiekamers, uitgevers en academische instellingen sturen impliciet aan op verhalen waarin de ander zichzelf uitlegt binnen de gevoelswereld van de meerderheid — een beetje folklore, een handvol familieconflict, een gedoseerde hoeveelheid rouw, en liever geen te veel boosheid of ambivalentie. Nguyen plaatst dit mechanisme in bredere historische en politieke context: anders‑zijn vindt zijn oorsprong in oorlog, kolonialisme, slavernij, arbeidsongelijkheid en gendernormen, maar het literaire discours kan die oorsprong gedeeltelijk wissen door ‘de ander’ te reduceren tot een enkel, herkenbaar slachtoffer.
Het boek vergelijkt ook persoonlijke ervaringen van andere schrijvers. Sinan Çankaya kreeg van zijn uitgever de boodschap dat woede in zijn manuscript "te hard" overkwam en werd aangespoord tot een meer persoonlijk, herkenbaar familieverhaal. Alfred Birney en de casus van Sadik Yemni tonen hoe de kritiek van schrijvende migranten vaak pas serieus wordt genomen als ze door een breed, wittig literair cohort is gevalideerd. Zulke voorbeelden benadrukken Nguyens punt dat erkenning van de ander vaak afhankelijk wordt gemaakt van culturele uitlegbaarheid en institutionele goedkeuring.
Theoretische referenties — onder meer Emmanuel Levinas en Edward Said — helpen Nguyen om twee aspecten scherp te krijgen. Levinas’ begrip van de Ander als morele aanspraak illustreert dat de ontmoeting met de ander ethische verantwoordelijkheid oproept die verder gaat dan begrip of consumptie. Said laat zien hoe symbolisch geweld samenwerkt met fysiek geweld: het echte onrecht zit deels in het opleggen van zwijgen en eenduidige identiteit, niet alleen in het tonen van leed. Nguyen waarschuwt dat door schrijvers te dwingen tot een herkenbare trauma‑narratief, het literaire veld bijdraagt aan het onderhoud van ongelijkheid en het verdoezelen van historische rollen van het Westen in verovering en uitbuiting.
De kern van Nguyens pleidooi is een ethische claim: schrijvers die als ‘anders’ worden gelezen moeten niet permanent als vertegenwoordigers of gidsen van hun groep worden ingezet. Het belangrijkste recht is het recht niet te moeten vertellen — of in elk geval het recht om te kiezen welke verhalen te vertellen en in welke vorm. Ethisch schrijven vereist volgens hem erkenning van de spanning tussen vertellen en opgeëist worden, en bereidheid het subject complex, ambivalent en soms ontoegankelijk te laten zijn.
Samengevat bekritiseert Anders‑zijn de literaire economie die anders‑zijn monetariseert en vereenvoudigt. Nguyen vraagt om ruimte voor ontregeling: minder plicht tot zelfonthulling, meer tolerantie voor woede, dubbelzinnigheid en alledaagse onopgeloste problematiek. De uitdaging voor lezers, redacties en academici is niet alleen om empathisch te zijn, maar om de ander niet te dwingen in een consumptie‑vriendelijk traumaformat — en zo werkelijk gehoor te geven aan wat het betekent om moreel en politiek verantwoordelijk te zijn tegenover de ander.