Het kán: een democratie creëren waarin niet-menselijke dieren meepraten, betoogt Eva Meijer

In dit artikel:

Eva Meijer (8 oktober 2025, nr. 41) pleit voor “meersoortige politiek”: democratische praktijken waarin niet-menselijke wezens niet alleen moreel meetellen, maar ook (direct of via passende vertegenwoordiging) kunnen meebeslissen over zaken die hun leven raken. Haar betoog vertrekt vanuit een alledaagse ervaring — ze maait haar tuin niet omdat slakken, egels, kikkers en insecten er wonen — en breidt dat uit naar een filosofische, politieke en praktische oproep tot institutionele vernieuwing.

Wat is het probleem?
- Huidige representatieve democratieën zijn in hoofdzaak antropocentrisch: ze erkennen alleen mensen als politieke actoren. Daardoor worden de belangen van dieren, planten, rivieren, toekomstige generaties en vaak ook van gemarginaliseerde mensen (kinderen, mensen met gezondheidsproblemen, mensen van kleur) structureel onderbelicht.
- Wetenschap en politiek hebben lang het vermogen van andere soorten onderschat door vooroordelen; recent onderzoek toont echter complexe cognitie, taal, cultuur en politieke gedragsvormen bij veel diersoorten (bijen, prairiehonden, vossen, walvissen, olifanten, enz.).

Welke veranderingen stelt Meijer voor?
- Invoeren van meersoortige beraden: een vorm van directe democratie geïnspireerd op volksvergaderingen en burgerberaden, maar zodanig ingericht dat veel niet-menselijke wezens voor zichzelf kunnen spreken en andere entiteiten (planten, ecosystemen, toekomstige generaties) adequaat worden vertegenwoordigd.
- Deze beraden zijn lokaal en praktisch: deliberatie zal vaak niet alleen via menselijke taal verlopen, maar via lichaamstaal, gewoontes, fysieke aanpassingen (nestkasten, paddenladders) en observatie. Leertype en deliberatieve infrastructuur moeten worden ontwikkeld in experimenten en toevluchtsoorden waar mens en dier al samenleven (bijv. VINE Sanctuary in Vermont; voorbeelden in Nederland zoals Zoöp, Vakbond voor Dieren en Ambassade van de Noordzee).
- Juridische en institutionele veranderingen: uitbreiding van rechten voor de natuur en niet-menselijke dieren, mogelijk ook politieke partijen en wetgeving die niet alleen menselijke belangen beschermt. Daarnaast pleit Meijer voor een cultuuromslag via meersoortig onderwijs, niet-antropocentrisch onderzoek, kunst en gedragsverandering (o.m. veganisme als praktisch begin).

Waarom zijn meersoortige beraden nodig en haalbaar?
- De klimaatcrisis, biodiversiteitsverlies en uitsluiting van kwetsbare groepen tonen dat huidige instituties vaak kortetermijndenken en economische belangen voorrang geven boven ecologische en relationele rechtvaardigheid.
- Meijer wijst op historische en hedendaagse vormen van directe democratie als bruikbare modellen (oude Griekse ecclesia, moderne burgerberaden) en op voorbeelden van meersoortig overleg in de praktijk (boeren-ganzenoverleg met lasers en robotvogels; gemeenschappen die gedeeld beheer oefenen).
- Daden van verzet door dieren (bijv. ontsnappingen van orang-oetans, weigering of geweld door werkdieren) tonen dat niet-mensen politiek en strategisch kunnen handelen; dat moet serieus worden genomen in politieke theoriën en instituties.

Onderliggende ethische en sociale verbindingen
- Meijer legt verbanden tussen dominantie van dieren en vormen van menselijke onderdrukking: ecofeminisme en kritische denkers laten zien dat objectivering en racialisering vaak parallel lopen met de devaluatie van niet-menselijke wezens.
- Rechtvaardigheid moet meersporig zijn: wildleven vereist bescherming van habitat en bewegingsvrijheid; gedomesticeerde dieren hebben zorg en autonomie nodig; planten hebben andere belangen en verdienen respect; toekomstige generaties moeten vertegenwoordigd worden.

Praktische illustraties
- Een concreet scenario: een wilg in een tuintje die schaduw geeft op buren’ zonnepanelen; een tijdelijk meersoortig beraad brengt vogels, insecten, planten en mensen in kaart, zoekt alternatieven (andere nestplaatsen, aanpassingen) en besluit uiteindelijk de boom te laten staan—zodanig dat menselijke en niet-menselijke belangen gewogen en gedeeld worden.
- Grootschaliger: boeren verkopen hun bedrijf en zetten een beraad op met koeien, kippen, weidevogels, kinderen en bomen. Door observatie, experimenten en gedeelde gewoontevorming ontstaan nieuwe regels, ruimte-inrichting en gemeenschappelijke besturen.

Beperkingen en voorwaarden
- Meersoortige beraden vragen tijd, plaatsgebondenheid, en nederige leergierigheid: in het begin zullen mensen veel moeten faciliteren, maar dat moet evolueren zodra nieuwe vormen van communicatie en gewoonten ontstaan.
- Overleg is niet verenigbaar met moord of uitbuiting; vrijheid en floreren van deelnemers moeten voorwaarden blijven.

Slotgedachte
Meijer roept op tot onmiddellijke experimenten in tuinen, reservaten en gemeenschappen en tot bredere institutionele en culturele hervormingen. Meersoortige beraden zijn bedoeld om democratie uit te breiden en te verdiepen: niet als utopische vervanging van alle bestaande instituties, maar als noodzakelijke aanvulling om rechtvaardiger om te gaan met een gedeelde aarde en al haar bewoners.