Het is nog even wennen, maar zonder de VS weet de wereld zichzelf ook heus te redden
In dit artikel:
Begin september zag de wereld twee tegengestelde beelden: in Beijing paradeerden tienduizenden militairen met leiders uit Rusland, India en anderen op de tribune; tegelijk zaten in Parijs dertig westerse landen bijeen om Oekraïne te steunen — zonder de Verenigde Staten. Dat moment vat de kern samen van wat veel deskundigen nu een post-Amerikaanse wereld noemen: een fase waarin de rol van de VS als stichter en garant van het internationale systeem van na 1945 sterk verschrompelt.
Wat is er veranderd? Sinds decennia waren veel mondiale instituties, handelsregels en veiligheidsarrangementen in hoge mate gebaseerd op Amerikaanse macht en bereidheid om “publieke goederen” te leveren: veiligheid op zee en in de lucht, stabiliteit van financiële systemen, verdediging van eigendom en bemiddeling bij conflicten. Onder president Trump traden verschuivingen versneld op: terugtrekking uit organisaties (Unesco, VN-Mensenrechtenraad, WHO), hogere en fluctuerende tarieven, bilaterale deals in plaats van multilaterale afspraken, en een politiek die bondgenoten irriteert en parten speelt met langjarige allianties. In concrete termen zien we bijvoorbeeld handelsovereenkomsten en leningen in yuan, defensiepacten tussen niet-westerse landen (zoals Saoedi-Arabië en Pakistan), en gesprekken tussen loyale Amerikaanse bondgenoten (Japan, Zuid-Korea) en China over handelsarrangementen.
Belangrijke stemmen uit het debat schetsen de gevolgen verschillend. Alexander Gabuev (Carnegie Center Berlin) waarschuwt voor een increasingly gespleten en “getribaliseerde” wereld: de bestaande architectuur zal niet meteen instorten, maar zal verzwakken en meer disfunctioneel worden — met instituties die op papier blijven bestaan maar in praktijk minder betekenis hebben. Kori Schake (American Enterprise Institute) beschrijft een mogelijk “wereld-min-één”-model: staten bouwen om de VS heen nieuwe netwerken, waardoor Amerika deels buitengesloten raakt.
De economische analogie van Adam Posen verduidelijkt waarom dit zo veel impact heeft: de VS fungeerden als verzekeraar van het globale systeem. Dat maakte het bouwen en handelen voorspelbaar en relatief goedkoop. Als die verzekeraar ineens premies verhoogt, onzeker wordt of schade wordt vergoed of openlijk eigen voordeel nastreeft, stijgen de kosten en nemen landen hun eigen voorzorgsmaatregelen — minder vertrouwen, meer fragmentatie en duurdere transacties. Trump wordt daarin gezien als iemand die de verzekering omvormt tot extractie: kortetermijnvoordeel voor de VS, maar structurele onzekerheid en meer kosten voor iedereen.
Toch is vervanging van de Amerikaanse positie niet vanzelfsprekend. China profileert zich nadrukkelijker — de militaire parade en de diplomatie rond BRICS en de Shanghai Cooperation Organization zijn bedoeld om die optiek te vestigen — maar Beijing toont beperkt enthousiasme om de rol van wereldbouwmeester of verzekeraar over te nemen. Chinese prioriteiten liggen primair bij binnenlandse stabiliteit, economische groei en partijbehoud; internationale ambities zijn vaak pragmatisch en terughoudend. BRICS-uitbreiding en nieuwe fora bieden een aantrekkelijk narratief voor het Mondiale Zuiden, maar blijken in praktijk moeilijk te vertalen naar robuuste, functionele instituties. Analist Yu Jie (Chatham House) benadrukt dat China eerder een alternatief aanbiedt dan een coherent nieuw systeem, en dat veel landen vooral relaties met Beijing benutten als hefboom tegenover het Westen.
Ook de middenmachten handelen vooral uit eigenbelang: hun ambitie is vaak meer invloed en een groter aandeel in het bestaande systeem, niet per se het bouwen van een volledig andere orde. Daardoor ontstaan nieuwe, losse verbanden en een web van kleinere overeenkomsten in plaats van één sterke, overkoepelende vervanging van de Amerikaanse hegemonie.
De gevolgen voor Europa en andere westerse democratieën zijn dubbel. Enerzijds is er urgentie tot meer zelfredzaamheid: Japan spreekt expliciet over “minder afhankelijkheid” van de VS; in Duitsland klinkt politiek het streven naar Europese versterking en onafhankelijkheid (een standpunt dat de nieuwe bondskanselier Friedrich Merz benadrukt). Anderzijds beschuldigen sommige commentatoren Europa ervan Trump te faciliteren door zich onvoldoende te verzetten tegen destructieve Amerikaanse beleidskeuzes, wat het verval van de liberale wereldorde zou bespoedigen.
Wat kunnen we praktisch verwachten? Het meest waarschijnlijke scenario is geen vloeiende overgang naar een China-gedomineerde orde, maar een periode van multipolariteit en instabiele aanpassing: landen zoeken nieuwe partners, verdragen en handelsrelaties, lenen en handelen vaker buiten de dollar om, en bouwen regionale mechanismen om elkaar te beschermen tegen onzekerheden. Internationale instituties blijven bestaan, maar hun effectiviteit neemt af; sommige functioneren als “zombie-organisaties” die op papier internationaal overleg bieden zonder de oude sturende kracht. Tegelijk kan dit proces leiden tot een hernieuwde globalisering, maar één met meer machtsverspreiding en ongelijksoortige regels per blok of regio.
Er is ook reden voor relatieve optimisme: de normen en dagelijkse mechanismen van internationaal bestuur zijn niet uitsluitend Amerikaanse uitvindingen en zijn wijdverbreid ingebed. Juridische kaders, diplomatieke praktijk en bestaande verdragen draaien door, zelfs als de VS fluctueren in deelname. Zoals Amitav Acharya opmerkt: de internationale gemeenschap kan functioneren zonder Amerikaanse leiderschap, en op de langere termijn kan de afnemende hegemonie van de VS ruimte bieden aan een eerlijker, zij het rommeliger, internationaal bestel.
Kortom: de wereld verlaat het unipolaire tijdperk van Amerikaanse dominantie en beweegt richting een minder voorspelbare, meer gefragmenteerde multipolaire realiteit. Die transitie zal gepaard gaan met groter operationeel en politiek risico, een grotere rol voor regionale en bilaterale netwerken, en een blijvende onzekerheid over wie de publieke goederen levert die het huidige systeem jarenlang stierven. China is een serieuze uitdager maar geen klaarblijkelijke vervanger; Europa en andere spelers staan voor de keuze om samen meer veerkracht op te bouwen of mee te helpen aan verdere erosie van het oude bestel.