Het is allesbehalve stil in Nederland. Zelfs onder water is veel geluid
In dit artikel:
Atlas Leefomgeving heeft op 27 november 2025 zijn kaart ‘Geluid in Nederland’ geactualiseerd. De kaart toont geluid boven water van verkeer, treinen, vliegtuigen, industrie en windturbines, maar wat minder zichtbaar is — en volgens onderzoekers steeds urgenter — is het lawaai onder water in de Noordzee en Waddenzee. Op elk moment varen er ongeveer 400 zeeschepen in het Nederlandse deel van de Noordzee; het scheepvaartverkeer en de offshore-activiteiten zijn de afgelopen decennia sterk toegenomen. Daarnaast staan er nu circa 290 windturbines op zee, met plannen voor zo’n 1.200, en het heien van funderingen veroorzaakt heftige onderwatergeluidspieken. Ook sonargebruik door defensie en vissers, mijnopruiming van tussen de tienduizenden explosieven uit WOII en seismisch onderzoek met luchtdrukrammen dragen bij.
Onder water reist geluid veel sneller en verder dan in lucht, waardoor bronnen op grote afstand effecten kunnen hebben. Bioakoestiek — het luisteren naar geluiden van dieren, planten en ecosystemen — laat zien dat veel mariene soorten afhankelijk zijn van geluid voor oriëntatie, communicatie en jacht. Het recente boek van Karen Bakker wordt aangehaald om te illustreren dat we vaak onhoorbare, maar ecologisch belangrijke geluiden missen; moderne technieken en AI maken dit veld snel volwassen.
Bruinvissen (Phocoena phocoena), ongeveer 300.000 in de Noordzee, zijn bijzonder geluidgevoelig en gebruiken ultrasone klikjes voor navigatie en prooivangst. Bioloog Hans Slabbekoorn waarschuwt dat gehoorschade fataal kan zijn: “Een dove bruinvis is een dode bruinvis.” Heien binnen circa 2 km kan blijvende schade veroorzaken; bruinvissen reageren ook op afstand door te stoppen met gedrag of dieper te duiken. Ook vissen met een zwemblaas (kabeljauw, haring, zeebaars), zeehonden, kreeften, krabben en oesters ondervinden stress, verminderde voedselopname of fysieke schade, variërend van scheuren van de zwemblaas tot frequente afsluiting bij oesters met negatieve gevolgen voor groei en overleving.
Sinds september 2025 loopt het project ‘Hoe klinkt de Waddenzee?’, geleid door Annabel Kok (Leiden). Met twaalf hydrofoons wordt drie jaar continu het geluidsspectrum gemonitord om zowel natuurlijke bruinvisgeluiden als menselijke bronnen in kaart te brengen. Publiek kan waarnemingen van bruinvissen melden om onderzoeksdata aan te vullen. De uitkomsten moeten helpen om geluidgevoelige gebieden te identificeren en beleidsaanbevelingen te doen.
Op beleidsniveau bestaan regels voor geluid boven water (Europese Omgevingslawaai-richtlijn) en is onderwatergeluid opgenomen in de MSFD. Het recent gepresenteerde Actieplan Onderwatergeluid (2025–2035) richt zich op het verlagen van niveaus via technieken als bellenschermen bij heien, stillere schepen of alternatieve heimethoden. Op 16 december 2025 organiseert Atlas Leefomgeving een online sessie over het in kaart brengen van stilte en stiltegebieden boven en onder water.