Het CPB maakt het sommetje, maar Wilders schrijft het script
In dit artikel:
De Centraal Planbureau-doorrekeningen van partijen geven geen compleet beeld van hun verkiezingsplannen, maar slechts een selectie van maatregelen die in spreadsheets passen. Dat verschil is cruciaal: wat doorgerekend wordt, is niet per se wat in een echt regeerakkoord komt, en veel belangrijke effecten — juridische risico’s, maatschappelijke schade of praktische uitvoerbaarheid — blijven buiten beeld. Voorbeelden: JA21’s voorstel om in Groningen weer naar gas te boren staat wel in de CPB-analyse, maar de maatschappelijke kosten en juridische risico’s zijn niet meegerekend; D66’s ambitie om tien nieuwe steden te bouwen verschijnt helemaal niet in de doorrekening, terwijl zo’n plan grote gevolgen zou moeten hebben voor wonen, stikstof en infrastructuur.
Die beperkte doorrekeningen maken de formatie ondoorzichtig. Welke cijfers leggen partijen straks op tafel: de CPB-samenvatting, het volledige verkiezingsprogramma, of een geheime excel van de financieel woordvoerder? Leden die recent op partijcongressen stemden hebben geen garantie dat het financiële fundament dat hun leider gebruikt, overeenkomt met wat zij goedkeurden. Democratisch gezien is dat problematisch.
Gecombineerd bekeken suggereren de CPB-scenario’s dat alleen een coalitie van CDA, GL-PvdA, VVD, D66 en JA21 zeker een meerderheid zou halen in zowel Tweede als Eerste Kamer — een zeer krappe meerderheid van 38 zetels in de senaat. Deze vijf partijen liggen echter politiek ver uit elkaar (bijstand en minimumloon, AOW-leeftijd, CO₂-beleid), waardoor een regeerakkoord waarschijnlijk veel beleid zal verwateren: kleine compensaties bij pijnlijke maatregelen, behoud van fiscale voordelen voor sommige groepen en een minder ambitieus klimaatbeleid dan eerder beloofd.
In de campagne verschuift de aandacht ook: tijdens het NOS-radiodebat op 10 oktober domineerde Geert Wilders het gesprek, en het RTL-debat op 12 oktober was inhoudelijk beter — met Timmermans als voorstander van eerlijke afwegingen tussen kosten en doelen — maar de effectiviteit van debatten wordt ondermijnd door georganiseerde online acties van partijbureaus die polluitslagen en percepties sturen. Wilders heeft delen van zijn campagne opgeschort, zoals in 2017, wat vragen oproept over strategie en veiligheid en mogelijk weer dezelfde dynamiek in gang zet: veel rumoer, weinig helder debat en een formatietafel waar kiezers niet precies weten welke beloften serieus zijn.
Kortom: de CPB-doorrekeningen bieden nuttige macro-economische kaders, maar ze maskeren onzekerheid en politieke selectie. Voor kiezers en formateurs betekent dat: voorzichtigheid met wat die cijfers echt zeggen en aandacht voor welke maatregelen wél of níét zijn meegenomen.