Heel Den Haag heeft het over polarisatie, maar ze doen er allemaal aan mee: 'Het is manipulatie'

In dit artikel:

Polarisatie bepaalt deze verkiezingscampagne en veel kiezers zijn er klaar mee: uit onderzoek blijkt dat driekwart van de Nederlanders zich ergert aan de scherpe tegenstellingen in politiek en media. Waar kiezers liever over inhoudelijke thema’s horen, blijft de campagne vooral gekenmerkt door onderlinge beschuldigingen en strijd over onderwerpen als Gaza, migratie, hypotheekrenteaftrek en de toekomst van de boeren. Wetenschappers zien dat burgers onderling minder gepolariseerd zijn dan politici in Den Haag; bij politici is de toon vaak veel feller.

Filosoof en polarisatie-expert Bart Brandsma legt uit dat polarisatie neerkomt op wij‑zij‑denken en manipulatie van gevoelens. Volgens hem zit onder veel discussies een terugkerend motief: het beeld van een bestuurlijke elite tegenover ‘het volk’. Dat patroon zie je niet alleen in Nederland maar ook elders — van Bratislava en Amsterdam tot New York — en het is effectief omdat het een breed onderbuikgevoel aanspreekt. Brandsma waarschuwt dat dit kan escaleren: voorbeelden zoals de bestorming van het Capitool en bedreigingen van rechters en journalisten laten zien wat er kan gebeuren als het elite‑tegen‑volk‑gevoel wortel schiet.

Praktische voorbeelden illustreren de dynamiek: toen recent het partijkantoor van D66 in Den Haag werd vernield, speelde niet alleen locatie een rol maar ook het beeld dat D66 door sommige groepen wordt gezien als symbool van een wereldvreemde elite. Geen enkele politicus blijft buiten schot; BBB‑leider Caroline van der Plas riep dat polarisatie gestopt moet worden, maar schoof tegelijk een emotioneel verwijt naar D66 over de Raad van State, terwijl slechts twee van de achttien staatsraden ooit een D66‑achtergrond hebben — een retoriek die vooral inspeelt op gevoel.

Brandsma pleit ervoor het debat niet aan de uitersten over te laten maar een verbindende, praktische taal te voeren die het stille midden aanspreekt. Hij noemt het contraproductief om politieke tegenstanders publiekelijk te demoniseren, omdat zulke strategieën juist polarisatie aanwakkeren. Een extra brandstof voor deze verdeeldheid is sociale media, die constant en doelgericht polariserende boodschappen kunnen verspreiden.

Een zorgelijk neveneffect is politieke vermoeidheid: uit Ipsos I&O‑onderzoek zegt 72 procent van de kiezers te gaan stemmen, tegen 77 procent een maand voor de verkiezingen in 2023. De opkomst dreigt dus te dalen, wat de politieke spanning en het risico voor de democratische samenhang vergroot.