Han Vermeulen herschreef catechismus Justus Vermeer: „Taalkloof is groter dan veel mensen denken"
In dit artikel:
„De uitleg van de catechismus door Justus Vermeer is heel diepgaand”, zegt hertaler Han Vermeulen over de Utrechtse predikant Justus Vermeer (1696–1745). Vermeer schreef rond 1749 een uitvoerige verklaring van de Heidelbergse Catechismus: oorspronkelijk 85 oefeningen (preken) waarin hij het geloof uitvoerig onderbouwde en sterk de rechtvaardiging door het geloof benadrukte. Die teksten blijven in bevindelijk gereformeerde kring — vooral in leesdiensten van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland (OGGiN) — populair maar zijn taalkundig verouderd en vaak te lang voor moderne leesdiensten.
Na kritiek op een eerdere, ingekorte uitgave van 2020 door de Gereformeerde Gemeenten in Nederland (GGiN) — die sommige ouderlingen te veel samenvoegde tot 52 preken en daardoor samenhang verloor — nam Vermeulen het afgelopen jaar het heft in eigen hand. Hij hertaalde Vermeers werk vrijmoedig: verouderde woorden en omslachtige zinnen zijn systematisch gemoderniseerd (hij legde een Excelbestand aan met circa 570 verouderde termen), lange exegetische uitweidingen zijn verplaatst naar 932 eindnoten, en vrijwel geen zin bleef ongewijzigd. Het doel was gebruik in leesdiensten en toegankelijkheid voor jongere generaties die een andere taalachtergrond hebben.
Het resultaat zijn twee banden van elk rond 725 pagina’s met in totaal 81 preken van gemiddeld circa 6.000 woorden. Vermeulen werkte samen met zijn vrouw en liet ruim tien deskundigen meekijken, onder wie drs. A. Mourik, Adriaan Bouman en dr. W. Fieret. Een uitgever wilde het werk aanvankelijk niet uitgeven, maar Vermeulen vond binnen een uur een begunstiger en gaf het nu zelf uit; alle kerkenraden van de OGGiN krijgen een exemplaar.
Vermeulen verdedigt zijn ingrepen: omdat Vermeers oefeningen oorspronkelijk niet voor leesdiensten waren bedoeld, is het weglaten of inkorten van delen geen nieuw gebruik; voor wie het origineel wil lezen blijft dat een optie. Vooral de toepassingen aan het einde van de oefeningen hield hij grotendeels intact, omdat die pastorale onderwijs geven aan verschillende typen toehoorders (zorgelozen, overtuigden, bekeerden) — iets wat hij als wezenlijk voor de hedendaagse kerk beschouwt. Voor gemeenten die jaarlijks de hele catechismus willen behandelen, adviseert hij meerdere preken samen te voegen of de reeks over twee jaar te spreiden.
Kortom: Vermeulens hertaling zoekt een balans tussen trouw aan Vermeers theologische inhoud en literaire toegankelijkheid, met het oog op praktisch gebruik in conservatieve leesdiensten en om de taalkloof naar jongere generaties te dichten.