Gaza en Trump werpen schaduw over VN-jubileum: 'De zwakte komt nu echt aan het licht'
In dit artikel:
De 80ste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties begint deze maand in New York en deskundigen verwachten geen feestelijke sfeer. De bijeenkomst duurt drie weken, met de laatste week gereserveerd voor toespraken van staatshoofden en regeringsleiders. Ondanks het optimistische thema — ‘Beter Samen: 80 jaar en meer voor vrede, ontwikkeling en mensenrechten’ — werpt de realiteit van oorlogen, mensenrechtenschendingen en teruglopende financiering grote twijfels op over het vermogen van de VN zijn kernmissies waar te maken.
VN-expert Richard Gowan (International Crisis Group) voorziet een sombere stemming en wijst vooral op de impact van het Amerikaanse beleid onder president Trump. De VS trokken zich terug uit de Mensenrechtenraad, Unesco en de WHO, kortten zwaar in hulpgelden voor programma’s als het Wereldvoedselprogramma en Unicef en stelde in een begrotingsvoorstel voor 2026 nul dollar beschikbaar voor VN-vredesmissies. Dergelijke stappen bedreigen de financieringsbasis van de VN omdat de organisatie voor veel programma’s afhankelijk is van vrijwillige bijdragen en van grote verplichte bijdragen van de rijkere lidstaten.
Financiering en macht liggen centraal in de zorgen. Het reguliere VN-budget en het budget voor vredesmissies worden betaald uit verplichte, gewogen bijdragen van de 193 lidstaten; die worden onder meer berekend op basis van bnp, bevolking en buitenlandse schuld. De VS dragen al jaren het maximale percentage (ongeveer 22%) en China is uitgegroeid tot een bijna even grote betaler (circa 20% dit jaar). Fondsen als Unicef en het WFP zijn echter afhankelijk van vrijwillige donaties. Veel landen betalen hun contributies te laat; bij langdurige achterstanden kan een lidstaat zijn stemrecht in de Algemene Vergadering verliezen. Gowan waarschuwt dat het grootste risico is dat de VS wel in New York blijven en hun vetorecht in de Veiligheidsraad behouden, maar niet betalen — een situatie die de VN financieel zou verpletteren.
Hoewel China meer bijdraagt dan vroeger, is Peking volgens Gowan niet bereid structureel meer te betalen, al verlangt het wel meer VN-posities voor Chinezen. Tegelijkertijd blijft in veel landen het geloof in multilateralisme bestaan: Yusra Abdullahi, promovendus aan de Universiteit Leiden, noemt de VN in veel Afrikaanse staten onmisbaar bij humanitaire hulp, conflictbeheersing en klimaatvraagstukken, maar benadrukt dat het systeem inclusiever moet worden.
Hervorming van macht en efficiëntie staat al decennia op de agenda. Secretaris‑generaal António Guterres lanceerde vorig jaar een vaag ‘Pact for the Future’, en onder het UN80-initiatief presenteerde hij nu concrete plannen gericht op efficiëntie, het samenvoegen van agentschappen en het terugbrengen naar kerntaken — vooral gedreven door kostenbesparingen. Die plannen impliceren duizenden baanverlies. Het probleem van versnipperde mandaten is groot: het UN80-rapport noemt meer dan 44.000 mandaten sinds de oprichting, met overlap tussen organisaties (bijvoorbeeld WHO en UNHCR in vluchtelingenkampen) en gebrek aan centraal overzicht, wat hulpverlening kan vertragen.
Politieke blokkades bemoeilijken hervormingen: lidstaten moeten het eens worden over het inkrimpen van mandaten en machtsevenwicht, iets wat al sinds de jaren vijftig moeizaam gebeurt. Bovendien ligt de macht in cruciale kwesties vaak bij een klein aantal landen: de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad hebben vetorecht, wat volgens Abdullahi nu problematisch zichtbaar is bij het conflict in Gaza. Ze noemt voorbeelden van de recente weigeringen door de VS — zoals het niet overhandigen van het mensenrechtendossier en het weigeren van visa aan Palestijnse diplomaten — als signalen dat het oude idee dat permanente leden het systeem handhaven, niet meer werkt.
Concrete hervormingen van de Veiligheidsraad zijn weinig waarschijnlijk op korte termijn. Terwijl staten van het zuiden sterker aandringen op meer inspraak, blijft het vertrouwen in de VN onder druk door onvermogen om grote crises op te lossen. De Algemene Vergadering van deze maand zal volgens Abdullahi vooral moeten laten zien dat multilateralisme nog steeds relevant is: het tonen van humanitaire corridors in Gaza, hulpverlening in Soedan en Congo en andere tastbare acties kunnen dat bewijzen. Gowan is sceptischer en vraagt zich af of leiders vooral naar New York komen om de VN te steunen of om bilaterale ontmoetingen — bijvoorbeeld met de Amerikaanse president — te voeren.
De centrale vraag die boven de 80ste zitting hangt: kan de VN geloofwaardig blijven wanneer wereldleiders pleiten voor vrede maar niet eens lijken te worden over de middelen en regels om die vrede af te dwingen?