Fotograaf Wolfgang Tillmans luistert het verlaten Centre Pompidou op
In dit artikel:
Wolfgang Tillmans heeft carte blanche gekregen voor een grootschalige installatie in de Bibliothèque publique d’information (Bpi) van het Centre Pompidou in Parijs, die sinds maart gesloten is vanwege een verbouwing die minimaal vijf jaar duurt. De tentoonstelling, getiteld Rien ne nous y préparait – Tout nous y préparait, verzamelt fragmenten uit Tillmans’ fotografische praktijk van de afgelopen veertig jaar en zet daarmee een liefdesverklaring neer aan een openbare plek die jarenlang een laagdrempelig knooppunt van kennis en samenkomst was.
De Bpi, een langwerpige publiekshal van ongeveer zesduizend vierkante meter op de tweede verdieping van het Pompidou, functioneerde decennialang als toegankelijke ontmoetingsplek: lange openingstijden, open boekopstelling en een divers publiek van scholieren, onderzoekers en mensen zonder eigen internettoegang. Tillmans bouwt voort op die publieke rol door elementen van de ruimte zelf te behouden: gekleurde tapijten die de looproutes markeren, twee boekenkasten ongewist gevuld met precies twaalfduizend titels volgens het Dewey-systeem, en zestig schermen waar normaliter instructievideo’s draaiden, nu gevuld met videoportretten van vaste gebruikers van de Bpi. Voor wie de bibliotheek heeft meegemaakt zijn er gratis kaarten beschikbaar, zodat bezoekers alsnog afscheid kunnen nemen voordat het Centre Pompidou grotendeels dichtgaat.
Visueel bestaat de tentoonstelling uit een zeer uiteenlopend arsenaal aan beelden — van kleine snapshot‑formaatjes tot metersgrote prints, van straatbeelden en intieme domestic scenes tot abstracte experimenten met fotografisch materiaal. Tillmans wil geen ego‑retrospectief presenteren; hij benadrukt niet zijn eigen persoonlijkheid, maar ordent beelden als fragmenten van een collectief hier‑en‑nu. Toch spelen jaartallen een belangrijke rol: hij noteert data en zoekt verbanden tussen momenten zoals 1999, 1969 en 1939. Een treffend voorbeeld is zijn foto Markt (1989) gemaakt bij de Poolse grens van Oost‑Berlijn, waarin een man precies voor de camera een witte rol houdt — een foutloos wit vlak dat met terugwerkende kracht een historische lading krijgt.
De tentoonstelling refereert impliciet ook aan de eerder in Parijs gemaakte portretfoto van Walter Benjamin (1937), en daarmee aan bredere thema’s van vlucht, verlies en het kantelpunt in de geschiedenis. In het begeleidende boekje belicht Tillmans negen overkoepelende thema’s en plaatst hij zijn eigen beelden als getuigenissen van veranderende sociale en politieke omstandigheden. Zijn opstelling in de Bpi leest als een ode aan een democratisch cultuurinstituut: geen gesloten, hiërarchische berging van kennis maar een open, gedeelde leefruimte.
Dit is tevens de laatste tentoonstelling in het Centre Pompidou vóór de ingrijpende renovatie; de vaste collecties en zalen zijn al gesloten en de Bpi verhuist tijdelijk eind augustus naar een locatie in Bercy. Tillmans’ werk legt niet alleen foto’s naast elkaar, maar laat de sporen van de bibliotheek spreken — meubels, bewegwijzering en gebruikers komen samen in een installatie die zowel memorie als afscheid is. Wie de Bpi kende, kan hier nog eenmaal de sfeer proeven; wie er niet eerder kwam, krijgt een indringend beeld van wat deze openbare ruimte betekent voor een grote stedelijke gemeenschap.