Fotograaf Erwin Olaf stond pal voor de vrijheid om te mogen zijn wie je bent. 'Kunst is mijn wapen'
In dit artikel:
Erwin Olaf (1959–2023) krijgt postuum zijn eerste grote solotentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam: Freedom, een omvangrijk retrospectief dat zijn levenslange pleidooi voor vrijheid, diversiteit en zelfexpressie in beeld brengt. Olaf, geboren als Erwin Olaf Springveld in Hilversum en overleden in 2023 in Groningen, portretteerde mensen van alle leeftijden, maten en identiteiten — naakt, feestelijk of streng gestileerd — en maakte hen zichtbaar als volwaardige, kleurrijke deelnemers aan de wereld. Zijn credo: “Kunst is mijn middel om vrijheid te verkennen en mijn wapen om haar te verdedigen,” staat centraal in de tentoonstelling.
Het overzicht roept herinneringen op aan de jaren tachtig en negentig, toen tolerantie en vrijheid nog prominent in de samenleving leken te zijn verankerd. Vooral bezoekers van boven de 45 zullen veel herkenning en heimwee ervaren bij vroeg werk dat figuren uit de Amsterdamse gay- en uitgaansscene afbeeldt; deze buitenbeentjes waren zijn muzen. Hoewel sommige beelden seksueel expliciet ogen, zo benadrukt de tentoonstelling, ging Olaf zelden om te shockeren: hij benaderde het naakte lichaam als sculptuur en als eerbetoon aan schoonheid, ook wanneer die excentriek was — series als Chessmen blijken daarbij zorgvuldig en liefdevol vormgegeven.
Privé en politiek lieten ook diepe sporen na in zijn oeuvre. De aanslagen van 9/11, de moord op cineast Theo van Gogh en de aanval op Charlie Hebdo maakten hem activistischer en verbitterd. Dat gevoel van verontwaardiging en machteloosheid is zichtbaar in twee zelfportretten waarin hij gekneveld en ingekapseld lijkt te schreeuwen. Olaf voelde zich later minder veilig als homoseksuele inwoner van Amsterdam; dat leidde tot een scherpe observatie over veranderende maatschappelijke verhoudingen.
De tentoonstelling belicht ook zijn werkwijze en toewijding: choreograaf Hans van Manen bracht hem bij de kunstfotografie, discipline en streven naar perfectie kenmerken zijn oeuvre. Zijn gezondheid — een chronische longziekte en uiteindelijk een longtransplantatie — speelde een grote rol; voor de reeks Im Wald klom hij, ondanks ademhalingsproblemen, gevaarlijk hoog in de Beierse bergen om het gewenste beeld te maken. Een van de laatste zelfportretten toont een arts die zijn getransplanteerde longen laat zien, en illustreert hoe ver hij ging voor zijn kunst en leven.
Erwin Olaf - Freedom is te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam tot 1 maart 2026; meer informatie op stedelijk.nl.