Formatiepuzzel leggen wordt complex, ongeacht wie de grootste blijkt
In dit artikel:
De definitieve winnaar van de verkiezingen is nog onduidelijk, maar duidelijk is dat de formatie ondanks de uitslag een ingewikkelde klus wordt. D66 lijkt hoe dan ook degene die straks een poging gaat doen een kabinet te formeren, ook als die partij niet de grootste uit de stembus blijkt te komen. Dat wordt vooral een zware opgave door de verhoudingen in de nieuwe Tweede Kamer.
Belangrijk obstakel is dat ongeveer twee derde van de zetels (99 van de 150) is vertegenwoordigd door partijen die samenwerking met de PVV onacceptabel vinden. Dat maakt een kabinet onder leiding van Geert Wilders praktisch onhaalbaar, ook al beroept Wilders zich op het gebruik dat de grootste partij het initiatief heeft bij de formatie. Als D66 het voortouw neemt, krijgt leider Sigrid Kaag/Jetten (artikel noemt Jetten) een lastige puzzel: er is geen vanzelfsprekende meerderheidscoalitie.
D66 heeft voorkeur voor een coalitie “door het brede midden” — met VVD, GroenLinks-PvdA en CDA — wat een ruime meerderheid van 86 zetels oplevert. Maar de VVD sluit herhaaldelijk een kabinet uit met GroenLinks-PvdA en houdt vast aan een centrumrechtse samenstelling met D66, CDA, JA21 en mogelijk BBB. Die combinatie komt volgens prognoses echter maar op 75 zetels, net onder de benodigde 76. Bovendien zijn partijen als JA21 en BBB inhoudelijk weinig compatible met D66, vooral bij onderwerpen als klimaat en stikstof, waardoor deelname praktisch problematisch is.
Achter de schermen wordt gehoopt dat de vertrek van Frans Timmermans bij GL-PvdA mogelijk nieuwe mogelijkheden creëert — deels omdat VVD-leider Yesilgöz en Timmermans een moeizame relatie hadden — maar ook inhoudelijke verschillen zijn groot en niet snel weg te nemen. D66 pleit voor tempo en stabiliteit, maar veel partijen verwachten dat de formatie langer gaat duren; sommige bronnen rekenen pas op serieuze beweging na de gemeenteraadsverkiezingen in maart.
Procedureel wachten partijen eerst op de definitieve uitslag en op de benoeming van een verkenner; alle lijsttrekkers komen dinsdag bijeen om die verkenner aan te wijzen. Wilders benadrukt dat volgens hem de grootste partij mag beginnen, ook als een formatie met zijn PVV weinig kans heeft. Ondertussen kunnen partijen informeel al aftasten welke combinaties en compromissen mogelijk zijn.
Kortom: de krappe en tegenstrijdige zetelverdeling dwingt tot veel zoeken en politieke concessies. Wie de formatie leidt — D66 of de grootste partij — zal weinig invloed hebben op de kernuitdaging: het vinden van een praktisch en politiek houdbare meerderheidscoalitie in een gefragmenteerd parlement.