Fiscaal populisme: waarom de communicatie over belastingbeleid veel beter moet
In dit artikel:
In de Tweede Kamer speelt veel van het parlementaire werk zich af in commissiezalen die het publiek en vaak ook veel Kamerleden nauwelijks bezoeken. Vooral belastingdebatten blijven meestal technisch, droog en slecht bezocht, terwijl belastingen juist cruciaal zijn voor financiering van onderwijs, zorg en veiligheid en voor vragen rond herverdeling en kansenongelijkheid. Omdat fiscale dossiers ingewikkeld zijn en electorale winst schaars, sturen partijen niet altijd hun beste mensen naar zulke debatten en ontbreekt het aan breed parlementair kundigheid.
Ook in de samenleving is kennis over belastingheffing beperkt. Amerikaanse onderzoeker Stefanie Stantcheva (2021) toont aan dat veel Amerikanen verkeerde inschattingen hebben van tarieven, schijfgrenzen en wie belasting betaalt: tarieven worden soms redelijk geschat, maar details zoals vrijstellingsgrenzen bij erfbelasting en de werkelijke gemiddelde belastingdruk worden vaak flink misbegrepen. In Nederland zijn vergelijkbare kennislacunes zichtbaar, wat ruimte schept voor fiscaal populisme: emotionele, slecht onderbouwde discussies die feiten negeren en via sociale media of praatshows groot worden gemaakt.
Praktische voorbeelden in Nederland zijn de erfbelasting en de hypotheekrenteaftrek. Over de erfbelasting bestaan veel onduidelijkheden terwijl de komende generatieoverdrachten als gevolg van vergrijzing diepe gevolgen voor de belastingmix kunnen hebben — denk aan vragen over vrijstellingen, tarieven en gevolgen voor ongelijkheid en intergenerationele mobiliteit. Rond de hypotheekrenteaftrek zagen we tijdens verkiezingen dat partijen van standpunt wisselden, sommige onrealistische kosten voorspiegelden of voorgestelde compensaties weglieten, waardoor kiezers op basis van verkeerde cijfers keuzes konden maken.
Als oplossing pleit het stuk voor veel duidelijkere, samenhangende publieke communicatie over belastingbeleid. Concreet wordt voorgesteld een gespecialiseerde afdeling binnen het Ministerie van Financiën te vestigen die verantwoordelijk is voor publieksvoorlichting en die rechtstreeks aan de Tweede Kamer rapporteert. Dat moet meerdere problemen tegelijk aanpakken: de Belastingdienst zou geholpen worden bij begrijpelijke correspondentie en kan zich beter op uitvoeringszaken (zoals ICT) richten; burgers krijgen betere uitleg waardoor aangiften en naleving verbeteren; media krijgen betrouwbare dossiers; scholen krijgen beter lesmateriaal waardoor belastingkennis in het onderwijs makkelijker op de agenda komt.
De voorgestelde aanpak vraagt ook politieke inzet: partijen moeten afzien van het aanjagen van fiscale onderbuikgevoelens voor kortetermijnwinst en discussies voeren op basis van gedeelde feiten. Meer en betere uitleg kan niet alleen de weerbaarheid tegen misinformatie vergroten, maar ook het publieke debat over belangrijke thema’s als erfbelasting en hypotheekbeleid verdiepen.