Er is goed nieuws voor de rechtsstaat, zelfs met dit kabinet
In dit artikel:
Het Nederlandse kabinet komt vanaf 2027 met extra investeringen die de rechtsstaat op diverse fronten moeten versterken. Er wordt jaarlijks 30 miljoen euro extra vrijgemaakt voor sociale advocatuur, een sector die jarenlang kampte met onderfinanciering waardoor minder advocaten minderbedeelden bijstaan. Tegelijkertijd wordt 14 miljoen euro structureel toegekend aan het Juridisch Loket om laagdrempelige rechtshulp te verbeteren. Oud-SP-leider Lilian Marijnissen is aangesteld als kwartiermaker om te werken aan een landelijk netwerk voor sociaal-juridische dienstverlening, al zijn de middelen hiervoor nog onzeker.
Daarnaast investeert het kabinet ruim 21 miljoen euro in institutionele vernieuwing van de rechtspraak, met specifieke aandacht voor rechtsbescherming van kwetsbare gezinnen bij kinderbeschermingsmaatregelen. Dit komt voort uit eerdere onthullingen over onzorgvuldige processen en hoge werkdruk bij jeugdrechters.
Aardverschuivende veranderingen zijn ook voorgesteld op constitutioneel niveau: het toetsingsverbod in artikel 120 van de Grondwet, dat rechters verbiedt wetten aan de Grondwet te toetsen, staat op de tocht. Het kabinet bracht begin deze maand een wetsvoorstel in consultatie dat dit verbod wil afschaffen, wat rechters straks de mogelijkheid geeft wetten te toetsen aan grondwettelijke funderingen zoals het gelijkheidsbeginsel. Voor een definitieve grondwetswijziging is echter nog parlementaire instemming vereist. Tevens is er een plan om een constitutioneel hof op te richten, vergelijkbaar met het Duitse model, maar dit wetsvoorstel moet nog worden ingediend en heeft onzekerheid over de politieke steun na de verkiezingen.
Op het gebied van sociale zekerheid worden ook veranderingen ingezet. De Participatiewet wordt aangepast om een meer humane benadering mogelijk te maken, met onder meer ruimer afzien van terugvordering van bijstand en meer ruimte voor waarschuwingen in plaats van boetes. Deze maatregelen sluiten aan bij het langlopende herstel van het kinderopvangstelsel, dat forse schade opliep door toeslagenaffaires.
Hoewel het kabinet in haar reactie benadrukt te streven naar beter rechtsstatelijk leiderschap en hoogwaardige wetgeving, rijzen twijfels over deze woorden vanwege recente controverses rondom asielwetten die mogelijk Europees recht schenden, beperkingen op het demonstratierecht, gebrekkige transparantie over algoritmes en machtsmisbruik door ministers.
Kortom, er zijn na jaren van kritische geluiden eindelijk financiële en beleidsmatige impulsen die de toegankelijkheid en kwaliteit van de rechtsstaat moeten verbeteren, maar de weg naar volledige realisatie en brede impact lijkt voorzichtig en met onzekerheden omgeven.