Emmy Andriesse was Joods, maar ze waagde zich tijdens WOII toch op straat om te fotograferen
In dit artikel:
Brigitte de Swart publiceert met In licht bevroren een roman over fotograaf Emmy Andriesse (1914-1953), bekend van de indringende beelden die De Ondergedoken Camera tijdens de laatste acht maanden van de Tweede Wereldoorlog in Amsterdam maakte. De oorlogsfoto’s fungeren als rode draad: van een iconische opname van een jongetje met een lege pan onderweg naar de gaarkeuken tot beelden van kinderen met uit de schoenen gesneden neuzen en volwassenen die op straat naar brandhout zoeken. De groep fotografen, dit jaar erkend als Unesco-werelderfgoed, werkte heimelijk met vaak verborgen Rolleiflex-camera’s omdat fotograferen verboden was.
De Swart koos bewust voor de romanvorm om dichter bij Andriesse’s innerlijke beleving te komen: ze wilde gedachten, reacties en liefdesleven invoelbaar maken terwijl ze zich aan de historische feiten houdt. Voor de research maakte ze uitgebreide tijdlijnen van Amsterdam en van Andriesse’s leven, bestudeerde kranten als het illegale Parool en sprak met nabestaanden, onder wie Andriesse’s zoon Joost Elffers (79) en de dochters van collega-fotograaf Cas Oorthuys. Ze verwerkte ook controversiële feiten zoals het gebruik van ‘ontsterren’-documenten (pseudowetenschappelijke verklaringen die Joden gedeeltelijk ontdeden van hun Joodse status) en de morele dilemma’s rond journalisten die zich onder bezetting moesten registreren.
In het boek verschijnen bekende adressen — waaronder het zolderadres van De Ondergedoken Camera — die De Swart bewust niet binnenging; dat gaf haar vrijheid om interieurs en scènes fictief in te kleuren. Ook de privézijde van Andriesse krijgt aandacht: haar relaties met Dick Elffers en met de Joodse onderduiker Meik de Swaan, haar vroeg overleden moeder en haar drang om intens te leven. De schrijfster balanceert tussen feitelijke bouwstenen en literaire vrijheden; sommige scènes of conversaties zijn geconstrueerd om Emmy’s dapperheid en complexiteit tastbaar te maken, terwijl ze gezaghebbende bronnen en ooggetuigenverhalen als basis houdt.
In licht bevroren verschijnt bij Ambo/Anthos (adviesprijs €24,99) en biedt een toegankelijk, menselijk portret van een van de belangrijkste fotografen van de Hongerwinter en van de morele en artistieke keuzes waarmee zij en haar collega’s worstelden.