Een op de veertien Britten voelt zich eenzaam. Dit zijn mogelijke oplossingen

In dit artikel:

In een klein koffietentje in Manchester staat bij de ingang een eenvoudig bordje: een gele kaart met de tekst dat iedereen welkom is aan de ‘praattafel’. Daar komt wekelijks een vaste groep samen: korte kennismakingen lopen moeiteloos over in gesprekken over van alles — van true crime-podcasts tot vakantiebestemmingen — terwijl vrijwilliger Vicky Peat erop toeziet dat iedereen betrokken wordt en dat gevoelige onderwerpen niet onbedoeld triggeren. Peat is een van de ongeveer vierhonderd vrijwilligers van het Britse initiatief Chatty Cafe Scheme, dat in 2017 door Alex Hoskyn werd opgericht na eigen ervaringen met sociaal isolement als jonge moeder.

Chatty Cafe Scheme zet herkenbare, gemarkeerde tafels in cafés en koffiezaken waar mensen zonder drempel aan kunnen schuiven. Het initiatief groeide snel, mede doordat in 2018 in het VK extra aandacht kwam voor eenzaamheid (er werd zelfs een speciale ‘minister van Eenzaamheidszaken’ benoemd) en omdat bedrijven als Costa ondersteuning boden. Nu zijn ruim zeshonderd cafés verspreid over het land aangesloten; daarnaast bellen vrijwilligers regelmatig mensen die niet naar een tafel kunnen komen, en er bestaan online praatgroepen — die opvallend ook veel mannen aantrekken, een groep die moeilijker bereikbaar is.

De aanleiding voor zulke projecten is groot: onderzoek van het Britse statistiekbureau laat zien dat de helft van de Britten zich af en toe eenzaam voelt en dat één op de veertien dat ‘erg vaak of altijd’ ervaart — hogere cijfers dan in veel andere Europese landen. Hoogleraar Andrea Wigfield waarschuwt dat chronische eenzaamheid ernstige gevolgen heeft voor gezondheid en maatschappij: het kan leiden tot verhoogde bloeddruk, stress, slaapproblemen en psychische klachten, en de impact op de gezondheid vergelijkt ze met het roken van vijftien sigaretten per dag. Economisch kost structurele eenzaamheid Britse werkgevers naar schatting zo’n €3 miljard per jaar door verminderde productiviteit en meer ziekteverzuim.

Volgens Wigfield zijn meerdere ontwikkelingen verantwoordelijk voor de toename van eenzaamheidsgevoelens: de ‘sandwich-generatie’ (mensen van middelbare leeftijd die werk, zorg voor kinderen en zorg voor oudere ouders combineren) heeft weinig tijd voor sociale relaties; sociale media kunnen het gevoel versterken door constante vergelijkingen met anderen; het competitieve karakter van school en werk stimuleert individueel succes meer dan samenwerking; en de coronapandemie versterkte afstandelijke werkvormen. Ook praktische zaken zoals stadsontwerp spelen een rol: buurten zonder gemeenschappelijke verblijfsplekken ontmoedigen toevallige ontmoetingen.

Praktische, laagdrempelige ontmoetingsplekken zoals de praattafel in Tea Hive laten zien dat terugkerende bijeenkomsten sociale banden verdiepen en deelnemers houvast geven om vaker naar buiten te gaan — iets wat juist voor mensen die overdag vrij zijn of recent ziek zijn geweest van grote waarde is. Vrijwilligers letten op signalen van deelnemers en hebben in het ergste geval contactgegevens van hulpdiensten paraat. Hoskyn’s model vraagt cafés om een kleine bijdrage van vijf pond voor posters en online infrastructuur; de kracht zit vooral in herkenbaarheid en laagdrempeligheid.

Toch benadrukken deskundigen dat zulke grassroots-initiatieven niet de enige oplossing mogen zijn. Preventie op macroniveau is nodig: nieuwbouwwijken en buurtdesign zouden ontmoeting moeten stimuleren met gedeelde speelplaatsen en ontmoetingsplekken, in plaats van huizen die iedereen direct terug de auto in duwen. Huisartsen zouden ook actiever moeten letten op eenzaamheid: soms zit een patiënt om sociaal contact en is doorverwijzing naar een lokaal project nuttiger dan medische interventie.

Chatty Cafe Scheme is intussen buiten het VK actief geraakt — onder meer in de VS en Australië — en Nederland heeft sinds 2018 het programma ‘Eén tegen eenzaamheid’, dat sinds 2022 alle leeftijden omvat en informatie en koppelingen naar lokale initiatieven biedt. Culturele verschillen spelen mee in hoe vaak mensen eenzaamheid ervaren: in zuidelijkere landen zien we vaker spontaan buiten samen kaartspelen en koffiedrinken, iets wat in het regenachtige VK minder vanzelfsprekend is.

Kortom: herkenbare, toegankelijke ontmoetingsplekken zoals praattafels bieden een concrete manier om sociaal contact te herstellen en te onderhouden, maar effect op de lange termijn vraagt ook beleidskeuzes, stadsplanning en medische aandacht om tijdelijke eenzaamheid niet chronisch te laten worden.