Een kopje thee helpt prima tegen de eenzaamheid
In dit artikel:
In een klein koffietentje in Manchester staat bij de ingang een duidelijk gemarkeerd tafeltje waar mensen zonder schroom kunnen aanschuiven om een praatje te maken. Daar leidt vrijwilliger Vicky Peat (47) wekelijks zo’n ‘praattafel’ van Chatty Cafe Scheme; gesprekken duren soms uren en bewegen moeiteloos langs uiteenlopende onderwerpen. Peat is een van honderden vrijwilligers die het initiatief in cafés door het hele Verenigd Koninkrijk ondersteunen en deelnemers helpen elkaar te leren kennen, veilig te betrekken bij het gesprek en, indien nodig, door te verwijzen naar hulpinstanties.
Chatty Cafe Scheme werd in 2017 opgericht door Alex Hoskyn nadat ze als jonge moeder zelf de ervaring had dat haar sociale wereld verschrompelde. Haar eenvoudige idee — cafés vragen een tafel aan te wijzen waar mensen welkom zijn om aan te schuiven — groeide uit tot een landelijk netwerk. Binnen enkele jaren ontvingen Hoskyn en haar project grote publieke aandacht; in 2018 benoemde de Britse regering zelfs een minister die zich bezighield met eenzaamheid. Inmiddels reserveren ruim zeshonderd cafés wekelijks of vaker tafels voor het initiatief, zijn er honderden vrijwilligers (het artikel noemt zo’n vierhonderd) en bestaan er ook telefonische en online praatgroepen, waar opvallend genoeg veel mannen op afkomen.
De aanleiding voor dergelijke initiatieven ligt in zorgwekkende cijfers: volgens het Britse nationale statistiekbureau voelt ongeveer de helft van de bevolking zich af en toe eenzaam, en circa één op de veertien ervaart dat ‘erg vaak of altijd’. Hoogleraar Andrea Wigfield van de Sheffield Hallam Universiteit benadrukt dat chronische eenzaamheid ernstige gezondheidsgevolgen kan hebben — onder meer verhoogde bloeddruk, stress, slaapproblemen en verslechterd geestelijk welzijn — en noemt de impact vergelijkbaar met het roken van vijftien sigaretten per dag. Economisch gezien kost structurele eenzaamheid werkgevers in het VK naar schatting ongeveer 3 miljard euro per jaar door verminderde productiviteit en hogere verzuimcijfers.
Wigfield legt uit dat eenzaamheid minder afhankelijk is van het aantal mensen dat je ontmoet dan van de kwaliteit van relaties. Veranderingen in levenspatronen — meer drukte door werk, zorgtaken voor ouders en opvoeding van kinderen (de ‘sandwich-generatie’), competitie op school en werk, en toegenomen thuiswerken na corona — maken het lastiger om langdurige sociale banden te onderhouden. Ook sociale media kunnen het gevoel van isolement versterken doordat mensen zich constant vergelijken met zorgvuldig geselecteerde, vrolijke beelden van andermans sociale leven. Culturele factoren spelen mee: in warmere landen zie je vaker open straat- en buurtculturen waarin ouderen vaker samenkomen, iets dat in een nat klimaat als het Britse lastiger is.
Praktisch laten de praattafels concrete effecten zien. Terugkerende deelnemers bouwen vertrouwen op, verdiepen onderlinge contacten en krijgen een stimulans om de deur uit te gaan — bijzonder waardevol voor mensen die overdag thuis zijn of herstellende van ziekte. Vrijwilligers letten bewust op dat niemand wordt getriggerd door gevoelige onderwerpen en houden noodnummers bij de hand. Daarnaast reikt het project verder dan koffiehuizen: er wordt gebeld met wie niet mobiel is en online wordt gevraagde doelgroepbereik vergroot.
Toch wijzen deskundigen erop dat gemeenschapsinitiatieven alleen niet volstaan. Wigfield pleit voor beleidsmaatregelen op macroniveau: buurtontwerp dat ontmoeting faciliteert, gezamenlijke speel- en ontmoetingsplekken, en stadsplanning die voorkomt dat nieuwe woonwijken mensen van elkaar vervreemden. Ook huisartsen zouden actiever op eenzaamheid moeten letten; veel patiënten zoeken een arts deels voor sociale aandacht, en doorverwijzing naar een lokaal sociaal initiatief kan soms meer helpen dan medicatie.
Het Britse succes heeft internationale navolging: Chatty Cafe Scheme is actief in onder meer de Verenigde Staten en Australië, en in Nederland bestaan vergelijkbare overheidsprogramma’s zoals ‘Eén tegen eenzaamheid’ (gestart in 2018 en sinds 2022 voor alle leeftijden). Initiatieven als praattafels demonstreren dat relatief eenvoudige, laagdrempelige ontmoetingsplekken mensen kunnen helpen uit hun isolement te komen. Tegelijkertijd onderstrepen zij dat preventie, betere detectie door professionals en structurele veranderingen in de woon- en werkomgeving nodig blijven om eenzaamheid op lange termijn substantieel terug te dringen.